Logo KNB.nl
English

Achtergrond

Aanpak ondermijnende criminaliteit: 'Notaris kan niet zonder weerbaarheid en veerkracht'

In de strijd tegen de ondermijning van rechtstaat en samenleving speelt de notaris als poortwachter een belangrijke rol. Dat vereist (meer) weerbaarheid en veerkracht. Ook de wetgeving moet worden aangepast. Plaatsvervangend directeur-generaal Ondermijning Maaike van Tuyll van het ministerie van Justitie en Veiligheid en Annerie Ploumen, voorzitter van de Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie (KNB), geven hun visie.

Tekst: Johan Nebbeling | Beeld: Twycer Notariaat Magazine nummer 2022-07
Achtergrondartikel NM7 750x400

'Criminelen willen maar één ding: meer geld verdienen en dat geld kunnen uitgeven'

Mensen die in het weekeind een pilletje nemen of cocaïne snuiven, staan er meestal niet bij stil dat ze daarmee bijdragen aan de ondermijning van de rechtstaat en de samenleving, zegt Van Tuyll. Zij geeft sinds vorig jaar bij het ministerie van Justitie en Veiligheid als plaatsvervangend directeur-generaal leiding aan de strijd tegen ondermijning. ‘Ze zien het als iets onschuldigs. Maar ze realiseren zich niet dat ze met hun recreatieve drugsgebruik de internationale drugshandel financieren en in stand houden. Zoals minister Yeşilgöz-Zegerius van Justitie en Veiligheid het verwoordt: zonder vraag geen aanbod.’

Witwassen

En daar zit ‘m de clou: in de internationale drugshandel gaan enorme bedragen om en criminelen moeten wat met al dat illegaal verdiende geld. Van Tuyll: ‘Criminelen willen in principe maar één ding: meer geld verdienen en dat geld kunnen uitgeven. Dus moeten ze hun drugswinsten witwassen, zoals investeren in vastgoed of onderbrengen in een rechtspersoon of op een buitenlandse rekening. Dat criminelen voor hun drugshandel vaak in Nederland uitkomen, is niet toevallig. Wij zijn heel goed in allerlei soorten dienstverlening en logistiek en we spreken onze talen. Dat maakt ons land een walhalla voor criminelen.’
De sluipende ondermijning van de rechtsstaat en de samenleving is al jaren aan de gang en heeft inmiddels een alarmerende omvang gekregen. Van Tuyll: ‘Veel mensen zien de georganiseerde drugscriminaliteit als een ver-van-hun-bedshow, maar het raakt ons allemaal en reikt verder dan de schokkende moorden op advocaat Derk Wiersum en journalist Peter R. de Vries. Criminelen zijn doorgedrongen tot in alle hoeken van de samenleving.’

Illegale praktijken

Ondermijning raakt ook de notaris. Want wie in ons land iets met geld, onroerend goed of rechtspersonen wil, kan niet om de notaris heen, zegt KNB-voorzitter Ploumen. ‘Wij zijn de beroepsgroep die zo’n beetje als eerste te maken kan krijgen met de illegale praktijken van de criminele wereld.’ Dat weet ook de overheid, die het notariaat de rol van poortwachter heeft toebedeeld voor wat betreft het verrichten van cliëntenonderzoek en het signaleren van ongebruikelijke transacties. Notarissen die nattigheid voelen, hebben dan ook een meldingsplicht bij de Financial Intelligence Unit (FIU) Nederland.
Criminelen proberen op allerlei manieren processen naar hun hand te zetten, weet Van Tuyll. 'Ze infiltreren in bedrijven en lokaal bestuur, gebruiken omkoping om mensen voor hun karretje te spannen of passen al dan niet openlijke dreiging toe om hun doel te bereiken. Het kan heel subtiel zijn: een blik of een opmerking die je een akelig gevoel geven. Maar het kan ook minder subtiel, bijvoorbeeld dat er bij het benzinestation naast een douanier een man komt staan die op zijn telefoon een foto laat zien. “Dat zijn jouw kinderen, toch? Het kan zijn dat ik binnenkort jouw toegangspasje nodig heb.” Zoiets is natuurlijk ontzettend bedreigend.’
Ploumen: ‘Notarissen moeten op goede gronden foute klanten weigeren. Tel daarbij op dat klanten steeds mondiger en assertiever worden en eerder klachten en procedures beginnen en het is duidelijk dat de notaris in een steeds grotere spagaat komt te zitten. Hoe ga je om met die druk? Wanneer kom je in actie en wat kun je doen? Weerbaarheid en veerkracht zijn eigenschappen waar de futureproof notaris niet zonder kan.’

Signalen

Hoe vaak notarissen met dubieuze zaken of personen te maken krijgen, is niet bekend. ‘Maar’, zegt Ploumen, ‘er zijn voldoende signalen om het probleem serieus te nemen. Het aantal meldingen bij de FIU-Nederland stijgt al jaren en geeft aan dat het niet meer om incidenten gaat, maar om een structurele zaak. Daarop moeten we als beroepsgroep inspelen. Notarissen zijn alert, en het kan altijd beter.’
Het is voor een notaris lang niet altijd in één oogopslag duidelijk of een klant criminele bedoelingen heeft, realiseert Ploumen zich. ‘Criminelen worden steeds slimmer. Ze willen niet opvallen en doen er alles aan om hun bedoelingen en ware gezicht te verbergen. Soms zetten ze daarvoor kwetsbare mensen in. Maar als notaris voel je vaak intuïtief als zich een dubieuze klant meldt. Je intuïtie zegt: hier klopt iets niet. Dat gevoel is een belangrijk signaal dat je niet kunt negeren in je positie als poortwachter.’
Een voorbeeld: ben je (kandidaat-)notaris op een klein kantoor in Oost-Groningen en meldt zich een klant uit Rotterdam die via jouw kantoor vijftien onroerendgoedtransacties wil afhandelen, dan kan dat een signaal zijn dat er waarschijnlijk iets niet in de haak is. Ploumen: ‘Let wel, er kunnen goede redenen zijn waarom die klant voor jouw kantoor heeft gekozen, maar toch moeten bij jou de red flags omhooggaan.’

Achtergrondartikel NM7 750x250

'Je zou willen dat je je collega’s kunt waarschuwen voor een mogelijk dubieuze klant'

Kwaadwillend

Dat begint met eigen onderzoek door de notaris: wie is deze persoon, wat is zijn achtergrond, waarom deze transactie? Van Tuyll: ‘Het is heel goed mogelijk dat een kwaadwillend persoon dan in de gaten krijgt dat hij dreigt te worden doorzien. Dan stapt hij misschien naar een andere notaris 40 kilometer verderop. Maar waarschijnlijk weet je dat niet. Ook jouw collega krijgt niets mee van jouw ervaringen en gaat misschien wel met die persoon in zee.’
Ploumen: ‘Het is een grijs gebied waar je op dit moment niet veel mee kunt. Je zou willen dat je je collega’s kunt informeren of waarschuwen als je bent geconfronteerd met een mogelijk dubieuze klant. Maar wettelijk gezien mag dat nu niet vanwege de geheimhoudingsplicht. Daarom pleiten wij als KNB voor een wetswijziging, die het mogelijk maakt dat notarissen elkaar wel kunnen informeren onder voorwaarde van collegiale geheimhouding. De banken hanteren al zo’n systeem.’
De KNB voert gesprekken met Tweede Kamerfracties over een waarschuwingssysteem en er lijkt beweging te zitten in de standpunten. Tot het zover is, moeten notarissen vertrouwen op hun eigen kracht en intuïtie, aldus Ploumen. ‘Dat betekent zeker niet dat je er alleen voor staat. Als je twijfelt kun je altijd terecht bij de vertrouwensnotaris in je regio en, als je dat te dichtbij vindt, bij een vertrouwensnotaris elders in het land. De KNB deelt zoveel mogelijk geanonimiseerde informatie en zet het onderwerp op de agenda bij de ringbijeenkomsten. En als je wilt sparren, kun je altijd bellen met de afdeling Praktijkzaken van de KNB.’
Ook met het ministerie van Justitie en Veiligheid is over een waarschuwingssysteem gesproken, zegt Van Tuyll. ‘Dit kan zeker nuttig zijn om misbruik van notariële dienstverlening door criminelen beter te voorkomen. Het wetsvoorstel ‘Plan van aanpak witwassen’ roept een navraagverplichting in het leven voor hoog risicoklanten, in het kader van de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (Wwft), ook tussen notarissen onderling. Dit wetsvoorstel is op 21 oktober door de ministers van Financiën en van Justitie en Veiligheid aan de Tweede Kamer aangeboden en kan een juridisch haakje bieden voor de praktische invulling van zo’n waarschuwingssysteem.’

Stigmatisering

Maak het onderwerp hoe dan ook bespreekbaar en laat je niet te veel leiden door de angst om te stigmatiseren, is de raad van KNB-voorzitter Ploumen. ‘Na de toeslagenaffaire als gevolg van de stigmatisering van bevolkingsgroepen is men terughoudend geworden bij het aan de kaak stellen van misstanden. Maar dit gaat niet over stigmatisering van bevolkingsgroepen of personen, maar over het signaleren en tegengaan van criminele activiteiten die onze rechtstaat en samenleving ondermijnen. Juist op dat terrein speelt de notaris een sleutelrol. Dat vraagt om alertheid, en ook om weerbaarheid en veerkracht. Daar blijven we de komende jaren als KNB veel aandacht aan besteden.’

Reageren?

Mail dan naar nm@knb.nl