'Jongens, er bestaat óók nog een morele plicht'
Patricia Kars, notaris en eigenaar bij Sutter Kars Notarissen
'Mensen gaan niet te laat naar de notaris, zeker niet ten opzichte van vroeger. Toch moet je als notaris vaker à la minute ergens heen voor een spoedtestament. Dat komt doordat andere kantoren zeggen: we hebben het te druk of het is te ver weg. Ons kantoor telt twee notarissen en een toegevoegd notaris. Soms passeren we één of twee spoedtestamenten per week, vaak voor cliënten die door andere kantoren in de regio zijn afgewezen. Spoedzaken komen daardoor terecht bij de kantoren die wél ja zeggen, waaronder ons kantoor.
Collega-notarissen vertellen dat ze spoedtestamenten weigeren omdat ze kampen met hoge werkdruk en personeelstekorten. Dat zie ik vooral als een manier om je te verschuilen achter je eigen verantwoordelijkheid. Wij blokkeren twee dagdelen per week voor managementtaken, complexe dossiers én spoedgevallen. Spoedtestamenten maken we zo nodig buiten kantooruren, zelfs op feestdagen. Minder urgente afspraken schuiven we dan door.
Sommigen vrezen dat tijdsdruk de kans op fouten in spoedtestamenten vergroot. Maar als student heb ik geleerd dat je desondanks beter kunt passeren dan níet passeren, vooral bij ziekte. Als je terugschrikt voor een eventuele tuchtklacht, kun je je beroep niet goed uitoefenen. Bovendien: juist bij ernstig zieke cliënten ben je extra zorgvuldig in je verslaglegging.
Op de achtergrond speelt nog een andere reden waarom sommige (kandidaat-)notarissen spoedtestamenten weigeren. Veel mensen willen niet geconfronteerd worden met iemand die stervende is. Maar dat hoort wél bij ons beroep. Als je dit soort situaties echt niet aankunt, dan moet je dat eerlijk erkennen en kiezen voor corporate werk in plaats van een allround praktijk. Notarissen voldoen niet aan hun ministerieplicht, ook al is die plicht niet absoluut. Je mag je eigen beroepsgroep waar nodig toespreken, vind ik. Jongens, er bestaat óók nog een morele plicht. Mensen moeten op ons kunnen vertrouwen. Maar de bereidwilligheid om een extra stap te zetten verdwijnt steeds meer, terwijl menselijkheid juist de kern zou moeten zijn van dit beroep.'
Allard Bentinck, kandidaat-notaris bij Notariaat Duiven Westervoort
'De meeste mensen laten op tijd hun testament maken, maar dat geldt niet voor iedereen. Zeg ik ja tegen een spoedverzoek, dan zet ik automatisch een andere cliënt in de wacht. Het is dus altijd kiezen tussen twee kwaden. Toch probeer ik vrijwel altijd aan een spoedverzoek tegemoet te komen. Want bij iemand die op sterven ligt, krijg je daarvoor geen tweede kans. De notaris en ik houden daarom bewust ruimte in onze agenda, zodat we vaak snel en flexibel kunnen handelen wanneer een terminale patiënt een testament wil opstellen.
Bij een spoedtestament liggen fouten en slordigheden op de loer, maar voor de tuchtrechter ben ik niet zo bang. Liever wat gedoe achteraf dan iemand die sterft zonder testament, omdat de gevolgen daarvan veel ingrijpender kunnen zijn. Bovendien hanteert de tuchtrechter de norm van een redelijk handelend notaris. Uit zo’n dossier blijkt dan dat ik mijn best heb gedaan, ook al kan ik geen ijzer met handen breken.
Wilsbekwaamheid is ook in spoedsituaties altijd een punt van aandacht. Door ervaring leer je wils(on)bekwaamheid te herkennen. Bij twijfel vraag ik een arts om een wilsbekwaamheidsverklaring, maar in spoedsituaties is dat vaak onmogelijk door tijdgebrek. Ik maak dan altijd een afweging. Als iemand niet evident wilsonbekwaam is, passeer ik het testament en leg ik vast hoe ik tot mijn beslissing ben gekomen. Want liever een testament dat later wordt vernietigd, dan helemaal geen testament.
Tegelijkertijd is het ook niet de bedoeling dat we ons een driedubbele burn-out werken om aan onze ministerieplicht te voldoen. De ministerieplicht is namelijk niet absoluut en kent een aantal beperkingen. Een koekjesfabriek kan opschalen van duizend naar tienduizend koekjes, maar een notaris kan niet van duizend naar tienduizend akten. Kortom: een notariskantoor is nou eenmaal beperkt schaalbaar. Het notarisambt moet daarom aantrekkelijker worden voor mogelijke instromers om de druk op notariskantoren te verlichten. Ik pleit ook voor een landelijke KNB-campagne met als boodschap: regel je testament op tijd. Want een spoedtestament is niet wenselijk én lang niet altijd mogelijk.'
Jobert Reijners, notaris en eigenaar van notariskantoor Roerdalen
'Het komt regelmatig voor dat mensen op de valreep hun testament maken en dat plaatst (kandidaat-)notarissen soms voor onmogelijke dilemma’s. Zo vroegen laatst op een vrijdag twee mensen om een spoedtestament. De eerste belde vanuit het ziekenhuis en de tweede vanuit een hospice. Dan zitten we als klein, druk kantoor in een hele vervelende tweespalt; wie ga je helpen? Uiteindelijk koos ik voor degene die zich als eerste meldde.
De ministerieplicht mag de zorgvuldigheid bij een spoedtestament niet ondermijnen. Spoedsituaties brengen namelijk risico’s met zich mee. De tijd voor een goede dossieranalyse ontbreekt vaak en dat vergroot de kans op fouten. En dan is er de wilsbekwaamheidsvraag. Bij twijfel teken ik geen testament zonder artsenverklaring, tenzij de kandidaat-notaris en ik samen een beoordelingsrapport opstellen. Eventuele tuchtrechtelijke consequenties zijn voor mij niet leidend, maar ik wil ze liefst voorkomen. Zeker bij complexe verzoeken – zoals een plotselinge onterving of wijziging van erfgenamen – ben ik extra alert en zorg ik dat ik altijd met de cliënt alleen ben.
We voorkomen spoedzaken zoveel mogelijk door cliënten tijdig te wijzen op verouderde testamenten en actief te vragen naar veranderde omstandigheden. Zo proberen we cliënten al aan de voorkant op dit vraagstuk te attenderen. Inmiddels blokkeer ik ook twee dagdelen per week in de agenda voor intern overleg, het schriftelijk beantwoorden van vragen én spoeddossiers.
We doen dus wat we kunnen, maar het probleem van de cliënt mag niet per definitie mijn probleem worden, hoe hard dat ook klinkt. Notarissen kunnen niet altijd maar brandjes blijven blussen. Ons kantoor bestaat uit een notaris en een kandidaat-notaris. Mijn werkdagen zijn lang, de agenda is vol en ik kan mezelf niet in tweeën splitsen. De structurele druk op notariskantoren, daar moet iets aan veranderen. En dat vraagt om een leidende rol van de KNB.'