'Gaat het om een groot risico, dan is een persoonlijk gesprek een geëigend middel'
1. Verklaringen van de notaris
Een notaris die verklaart dat hij iets heeft gezien, moet dat iets ook echt hebben gezien. Het kan gaan om een document zoals een identiteitsbewijs, een gebeurtenis (denk aan het plaatsen van een handtekening, het uitbrengen van een bod, het uitbrengen van een stem op een algemene vergadering, het openen van een kluis, etcetera) of een bepaalde zaak (het halssieraad in de geopende kluis). Hij moet zich bovendien afvragen of er reden is voor dienstweigering. Mag ik als notaris de gevraagde verklaring wel afleggen?
De notaris die een schriftelijke verklaring had opgesteld over de aanwezigheid van een zeer grote hoeveelheid contant geld zonder de juistheid daarvan te controleren of te verifiëren en zonder enige vorm van onderzoek naar de herkomst en bestemming van dit geld, heeft daarmee het vertrouwen dat de maatschappij in hem stelt, geschonden. Niet alleen omdat die verklaring onwaar was, maar ook omdat hij een dergelijke verklaring niet had mógen afleggen. Dat een transactie met deze enorme hoeveelheid contant geld gefaciliteerd zou kunnen worden, had voor de notaris uit een oogpunt van de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme al reden moeten zijn om zijn medewerking aan het opstellen van de verklaring te onthouden. De tuchtrechter verweet deze notaris misbruik te hebben gemaakt van zijn maatschappelijke positie door daaraan desondanks mee te werken en heeft hem uit het ambt ontzet, Hof Amsterdam 9 februari 2021, ECLI:NL:GHAMS:2021:246.
Ook de notaris die uit het ambt is ontzet in de uitspraak van Hof Amsterdam van 12 januari 2021, ECLI:NL:GHAMS:2021:3, heeft onware verklaringen afgelegd. In die zaak ging het onder meer om een levenstestament waarin de notaris een onjuist woonadres van zijn cliënte had opgenomen, terwijl hij wist dat het opgegeven adres het adres van de dochter van zijn cliënte was. Door raadpleging van de Basisregistratie Personen had hij kunnen weten wat het juiste adres was (een verpleeghuis). Bovendien heeft hij in de akte opgenomen dat hij heeft geconstateerd dat cliënte de Nederlandse taal machtig was, terwijl zij alleen Duits sprak. De notaris wist dat omdat hijzelf ook alleen Duits met haar heeft gesproken.
Verklaringen die de notaris een cliënt in de mond legt en die – in wezen – dienen om de notaris te disculperen, moeten ook materieel waar zijn. Als de notaris een partij in een akte laat verklaren dat zij de inhoud van de akte begrijpt en het risico van de transactie overziet, dan moet de notaris op goede gronden ervan overtuigd zijn dat dat ook echt zo is. Gaat het om een groot risico, dan is een persoonlijk gesprek daarvoor een geëigend middel. Het gebruik van standaard ‘Belehrungsclausules’ bij een reeks van risicovolle transacties waar de notaris de cliënt alleen kort telefonisch had gesproken, leidde tot ontzetting van de betrokken notaris, Hof Amsterdam 2 februari 2021, ECLI:NL:GHAMS:2021:260.
Ook het opnemen van een onjuiste titelvermelding in een notariële akte van levering is tuchtrechtelijk verwijtbaar. Op de notaris rust immers een zwaarwegende zorgplicht met betrekking tot de juistheid van vermeldingen in de door hem voorbereide notariële akten. Dit met het oog op het vertrouwen dat derden daarin moeten kunnen stellen. Deze tekortkoming van de notaris leidde tot een waarschuwing, Hof Amsterdam 18 februari 2020, ECLI:NL:GHAMS:2020:337.
2. Het beheren van geld van de cliënt
Voor het maatschappelijk vertrouwen in het notariaat is onder meer voorwaarde dat een notaris de hem toevertrouwde gelden zorgvuldig beheert. Een notaris moet daarom volgens de wet onmiddellijk en zonder enige beperking over deze derdengelden kunnen beschikken. Het is vaste rechtspraak van de tuchtrechter dat een inbreuk op de bewaringsplicht in beginsel leidt tot een ontzetting uit het ambt, zie laatstelijk Hof Amsterdam 31 oktober 2017, ECLI:NL:GHAMS:2017:4411.
In een enkel geval wordt van dat uitgangspunt afgeweken. In een zaak waarin het door de wet beschermde risico feitelijk heel klein is geweest, volstond de tuchtrechter met een berisping. De negatieve bewaringspositie was ontstaan door een eenmalige administratieve (betaal)fout. Er was geen sprake van onttrekking van gelden aan de kwaliteitsrekening ten gunste van de kantoor- of privérekening. Het tekort was bovendien van relatief beperkte omvang en de fout is prompt hersteld, Hof Amsterdam 14 januari 2020, ECLI:NL:GHAMS:2020:137.
3. Notariële kernwaarden en -taken
De notaris die zich in de positie had gebracht dat hij in privé een economisch belang kreeg in de door hem behandelde nalatenschap, schond daarmee de notariële kernwaarden van onpartijdigheid en onafhankelijkheid. Als gevolg van een door hemzelf bedachte constructie heeft de notaris ten koste van de erfgenamen een vermogensvermeerdering van ruim 2.200.000 euro in privé bewerkstelligd. Deze notaris werd niet alleen ontzet, maar kreeg ook de maximale geldboete opgelegd, Hof Amsterdam 26 november 2019, ECLI:NL:GHAMS:2019:4163.
De notaris die bij de totstandkoming van een testament, een levenstestament en een algehele volmacht niet met de vereiste hoge mate van zorgvuldigheid heeft onderzocht of zijn cliënte wilsbekwaam was en of zij haar wil vrij kon vormen en uiten, schond volgens de tuchtrechter notariële kernwaarden als onafhankelijkheid, onpartijdigheid en zorgvuldigheid op grove wijze. Zijn cliënte was een kwetsbare persoon, die op leeftijd was en niet de taal beheerste waarin de akten zijn gesteld. Alles wees erop dat haar geestelijke gezondheid ernstig was aangetast, dat zij dementerend was en volledig afhankelijk van haar dochter en schoonzoon. De notaris heeft op geen enkele wijze oog gehad voor haar kwetsbare positie, laat staan dat hij zijn handelen daarop heeft afgestemd. Door enkel en alleen af te gaan op de informatie van de dochter en de huisarts/schoonzoon, nota bene twee (in)direct belanghebbenden bij de betreffende akten, was hij onvoldoende kritisch, Hof Amsterdam 12 januari 2021, ECLI:NL:GHAMS:2021:3.