‘Herderin in een landschap’ is een schilderij uit 1641 van Ferdinand Bol, een van de meest getalenteerde leerlingen van Rembrandt. Volgens deskundigen is dit één van de eerste werken die Bol maakte toen hij voor zichzelf begon. Eind december schonk het echtpaar Hoogsteder hun kostbare schilderij aan Museum Het Rembrandthuis in Amsterdam. Een samenloop van omstandigheden, noemt Willem Jan Hoogsteder de genereuze gift bescheiden. ‘In deze coronaperiode werd het rustiger in de kunsthandel en kwamen mijn vrouw en ik eraan toe onze eigen collectie eens te onderzoeken. We bedachten dat dit een interessant doek zou kunnen zijn voor Het Rembrandthuis.’
Steun in de rug
De beëdigd taxateur en kunsthandelaar – bekend bij het grote publiek van zijn optredens in het televisieprogramma Tussen Kunst & Kitsch – werd getroffen door de expertise over de jonge Bol bij medewerkers van het museum. ‘Zij konden het schilderij scherp in de tijd plaatsen en kwamen tot interessante conclusies. Dat hielp enorm bij ons besluit dít doek te schenken.’ En passant voegt hij eraan toe dat het museum het in deze coronaperiode zwaar heeft, omdat het nauwelijks subsidie ontvangt, terwijl vrijwel alle toeristeninkomsten wegvielen. ‘Dan komt zo’n schenking goed uit.’
Deze gift is hors-concours en voelt voor ons als een enorme steun in de rug, zegt Lidewij de Koekkoek, directeur van Museum Het Rembrandthuis. ‘De kosten van huur, klimaatbewaking, behoud van het rijksmonument en beveiliging gingen door, terwijl de inkomsten stagneerden.’ Een kwart van haar medewerkers werd ontslagen, de rest leverde uren in. Inmiddels hangt het schilderij op een permanente plek in de ‘sael’, de voormalige woon- en slaapkamer van het gezin van Rembrandt.
Historische waarde
Het is niet zomaar een Bol, vertelt De Koekoek enthousiast. ‘Hij baseerde dit schilderij op dezelfde compositie als dat van zijn leermeester in het beroemde schilderij “Christus als hovenier”, dat hij tijdens zijn opleiding kopieerde. Rechts een knoestige boom, in de verte antieke gebouwen en een herderin omgeven door schapen in plaats van Christus. Bovendien is het veel groter. Je ziet hier een jonge kunstenaar die voortgaat op wat hij leerde bij Rembrandt en tegelijkertijd zegt: ik ben ambitieus en maak op basis van jouw compositie grotere en indrukwekkender werken.’
Het is een belangrijke schenking met grote historische waarde, stelt Lars Boellaard, notaris bij Westport Notarissen, die deze en ook veel andere transacties van Willem Jan Hoogsteder begeleidt. ‘De voorwaarden rondom deze schenking waren allerminst nieuw voor mijn cliënt, die als professional in de kunstwereld zeer veel ervaring op dit vlak heeft.’ Omdat de belangen groot zijn, stelde Boellaard de afspraken op schrift en werd voor het fiscale onderdeel accountantskantoor BDO ingeschakeld.
'Wil je geld of kunstwerken schenken, doe dat bij leven en via de notaris'
Collectie Nederland
In de schriftelijke uitwerking zocht Boellaard de juiste toon en verhoudingen met betrekking tot de afstemming en de vereiste garanties, die moesten worden gewaarborgd. Zoals de staat van het schilderij, de waarde die werd vastgelegd door deskundigen, het constante klimaat in het pand, risico’s, de beveiliging, het moment van overdracht. Hiertoe nam hij vooraf contact op met de begiftigde, die ook de nodige expertise heeft met schenkingen. Museumdirecteur De Koekkoek: ‘Bij een gespreide gift over drie tot vijf jaar wil je als ontvanger bijvoorbeeld vastleggen dat het eigendom van het schilderij in één keer aan het museum vervalt, in het geval dat de schenker in die periode zou komen te overlijden. Dit om te voorkomen dat je dan twee derde zou moeten teruggeven.’
Geregeld kloppen particulieren bij kunsthandelaar Hoogsteder aan voor advies, ook over erfenissen. Hij constateert dat mensen bij een schenking van geld of kunst doorgaans eerder denken aan maatschappelijke organisaties, dan aan een museum of culturele instelling. De notaris kan hierin een ongelooflijk belangrijke rol spelen, zegt hij. ‘Vanwege hun contacten met cliënten hebben zij een brede kijk op een familiesituatie. Bovendien is de constellatie voor het schenken van kunstwerken in Nederland inmiddels goed. De staat heeft ervaren dat zij samen met particulieren aan de collectie Nederland moet bouwen.’
Particuliere schenkingen
Hoogsteder wijst erop dat de Nederlandse musea volhangen met door particulieren geschonken kunst. ‘In het Rijksmuseum en Mauritshuis hangen voor het grootste deel legaten, Boijmans van Beuningen, Kröller-Müller en het Haagse Kunstmuseum zijn gevuld met werk van particulieren.’ Wil je geld of kunstwerken schenken, doe dat bij leven en via de notaris, ook om te voorkomen dat er gedoe ontstaat bij de erfgenamen, vult De Koekkoek aan. ‘De cultuur heeft het hard nodig en het is prettig om zelf de regie te hebben over wat je nalaat en waar dat terechtkomt. Want vergeet het plezier niet van het geven.’