Hinderlijke criminaliteit omdat degenen die erdoor worden getroffen schade ondervinden. Niet zelden gaat het om veelplegers, op hen is het effect van straffen meestal beperkt.
Ondermijnende criminaliteit
Politie en justitie hebben eveneens veel aandacht voor criminele organisaties en de georganiseerde criminaliteit. Organisaties die zich bezighouden met de invoer en verkoop van verdovende middelen, ontvoering, afpersing en ernstige geweldsdelicten. In de Nederlandse scene gaat het de afgelopen 30 jaar dan om bendes onder leiding van bijvoorbeeld Klaas Bruinsma, Charles Zwolsman, Johan Verhoek en Willem Holleeder. Maar ook om de Mocro-maffia en Ridouan Taghi. In dit kader wordt vaak over ‘ondermijnende criminaliteit’ gesproken. De opsporing en vervolging van betrokkenen vergt veel geld, tijd en capaciteit. Gelukkig worden dergelijke onderzoeken vaak afgerond door oplegging van forse gevangenisstraffen.
Witteboordencriminaliteit
Politie en justitie blijken minder aandacht te hebben voor en minder effectief te zijn in de aanpak van witteboordencriminaliteit. Hetgeen niet zozeer een Nederlands verschijnsel is, het doet zich ook elders voor. Niet zelden wordt er – door de media, de politiek en de ‘gewone man’ – geklaagd over het feit dat ondernemingen frauderen en dat zij ermee wegkomen. Of dat zij ongewenst bedrag (kunnen) afkopen door schikkingen te treffen en boetes te betalen. Drie jaar geleden stelde Nyenrode-collega Bob Hoogenboom bijvoorbeeld: ‘De zichtbaarste misdaad krijgt overdreven veel aandacht. Misstanden als mestfraude en prijsafspraken in de farmaceutische industrie leggen het in de media af tegen de ‘nuts, sluts & perverts’.’ (NRC, 20 februari 2018).
De ergernis is bij velen nog groter als het gaat om het feit dat topfunctionarissen van bedrijven er nog beter van afkomen, namelijk: zonder boete, laat staan dat zij tot gevangenisstraf worden veroordeeld. De Amerikaanse hoogleraar Brandon Garett schreef er een boek over onder de titel ‘Too big to jail’ (2014). Soms toont zelfs een rechter zijn ongenoegen over het feit dat topfunctionarissen de dans ontspringen. Jed Rakoff, een New Yorkse rechter en de vrees van het Amerikaanse bedrijfsleven, schreef er diverse artikelen en recentelijk een boek over. De strekking: ‘it’s time to start arresting executives’.
Hogere sociale klasse
Het zijn niet alleen topfunctionarissen van grote ondernemingen die ‘witte boorden’ dragen. Notabelen zoals accountants, advocaten, belastingadviseurs en notarissen, behoren eveneens tot de hogere sociale klasse waarin ‘witte boorden’ standaard zijn. Gelukkig komt het niet vaak voor dat zij strafrechtelijk worden vervolgd en worden veroordeeld. Of komt door hen gepleegde criminaliteit – waaronder bijvoorbeeld ook het niet voldoen aan de meldplicht witwassen – juist niet aan de oppervlakte omdat politie en justitie er te weinig aandacht voor hebben?
Wat daar ook van zij, politionele en justitiële aandacht voor witteboordencriminaliteit is geen overbodige luxe. Het is niet goed als in de maatschappij het beeld ontstaat of bestaat dat er sprake is van klassenjustitie. Dat een dergelijk beeld voorkomt, blijkt uit een recente, lezenswaardige studie van de Universiteit Utrecht (titel: Een verkennend kwalitatief onderzoek naar klassenjustitie in de Nederlandse strafrechtketen). Of dat beeld geheel terecht is, moet blijken uit een kwantitatief vervolgonderzoek dat door het ministerie van Justitie is aangekondigd. Ik ben benieuwd naar de uitkomsten!