'Het is ook nooit een gevecht dat je moet winnen'
Het is niet echt en dat weet iedereen. Toch is trainer Edo behoorlijk angstaanjagend als hij met zijn hoody en zonnebril de zaal binnenkomt. De lichaamstaal van de lange stevige man straalt dreiging uit.
De cursisten staan in twee rijen en Edo gaat ze stuk voor stuk langs. Eerst kijkt hij ze alleen indringend aan, de tweede keer begint hij tegen ze te praten en soms te schreeuwen. Hij wil dat ze plaatsnemen op een krukje verderop. Soms dreigt hij, soms fleemt hij. Soms een duwtje gevend, soms trekkend aan een arm: ‘Loop nou effe mee, joh.’
Geen van de cursisten doet wat hij wil. Maar de meesten hebben zichtbaar moeite om hun houding tegenover hem te bepalen. Ze zijn in deze setting ook nog eens beroofd van wat normaal hun sterkste wapen is: praten. Ze mogen geen woord zeggen, maar moeten Edo’s intimidaties zonder woorden weerstaan.
Iedereen reageert anders. Waar de een naar de grond staart en weigert oogcontact te maken, blikt de ander vrijmoedig in de door een zonnebril onzichtbare ogen van Edo. Die probeert ze uit hun evenwicht te brengen. ‘Oh, ben jij er zo een, een flinke jongen!’
Waarnemingen
Zijn collega Richard observeert en noteert nauwgezet de reacties van de advocaten. Er klinkt opluchting in het applaus als de oefening voorbij is en Richard zijn waarnemingen deelt. Iedere cursist krijgt van hem persoonlijke feedback – respectvol en waardig. Niemand hoeft zich ergens voor te schamen, benadrukt Richard, al tientallen jaren werkzaam in het gevangeniswezen. Dat hij zijn eigen emoties en ervaringen met agressie en dreigementen deelt, geeft vertrouwen.
In een vergaderzaal op een bovenverdieping van de Penitentiaire Inrichting Nieuwersluis volgt een groep van tien advocaten een training die hen weerbaarder moet maken tegen verbaal geweld en waarmee ze de kans op fysiek geweld kunnen verkleinen. Het zijn advocaten uit allerlei disciplines: strafrecht, jeugdrecht, privaatrecht, sociale advocatuur. Ze hebben gemeen dat ze op enig moment in hun werkzame leven te maken hebben gehad met verbaal en soms fysiek geweld, vertellen ze.
Bespuugd
Opgewacht worden door cliënten, telefonisch bedreigd met de dood, gespuugd, geduwd, geslagen soms, seksueel geïntimideerd: het komt allemaal voor. ‘Dat heeft me wel verbaasd’, zegt Sanne Schuurman, de initiator van de training. ‘Ik ben zelf strafrechtadvocaat en dan hou je er, gezien de aard van je clientèle, rekening mee dat het er soms ruw aan toe kan gaan. Maar toen ik met advocaten uit andere disciplines ging bellen, bleek dat intimidatie en geweld over de hele linie voorkomen.’
Geweld en de dreiging ermee kunnen een enorme impact hebben op het welbevinden en het werkplezier van degene die ermee te maken krijgt, weet Schuurman. ‘De een kan er beter mee omgaan dan de ander. Het hangt heel erg af van je achtergrond en je persoonlijkheid. Zelf ben ik bijvoorbeeld bepaald niet opgegroeid in een villa en ik kan wel tegen een stootje. Maar iemand die die achtergrond niet heeft, kan behoorlijk van streek raken als hij of zij in een dreigende situatie terechtkomt.’
Voor de goede orde: de weerbaarheidstraining is géén zelfverdedigingscursus waar de cursisten trucjes leren om zich aanvallers fysiek van het lijf te houden. Het is een mentale excercitie die de cursisten voorbereidt op dreiging en hen de tools biedt om daarmee om te gaan.
Vluchten of vechten
Schuurman: ‘Een dreigende situatie ontstaat bijna altijd onverwacht. Je bent er niet op voorbereid en reageert instinctief. De een heeft de neiging om te vechten, de ander om te vluchten, de derde bevriest. Als je zo’n situatie niet eerder hebt meegemaakt, weet je niet hoe jij reageert. Wij laten je ervaren wat een dreigende situatie met je doet, hoe jij reageert en wat je misschien anders kunt doen.’
Want als je eenmaal hebt ervaren hoe jij omgaat met de angst, schrik en boosheid die van een onverwachte dreiging uitgaat, valt een volgende dreiging allicht niet meer zo rauw op je dak, is de gedachte. Schuurman: ‘Je herkent de situatie en de emoties die zo’n situatie met zich meebrengt. Je weet wat er met je gebeurt en wat je natuurlijke reactie is. Wij leren je hoe je vanuit die emotie terug kunt schakelen naar je ratio en vandaar uit naar een oplossing.’
Geen standaardreactie
Er is geen standaardreactie op dreiging en intimidatie, zegt trainer Richard. ‘Je moet handelen zoals dat past bij jouw persoonlijkheid. Probeer je niet groter of sterker voor te doen dan je bent, want mensen prikken daar meteen door en maken er gebruik van.’
Zijn collega Edo: ‘Het is ook nooit een gevecht dat je moet winnen, het gaat er niet om wie de sterkste is. Je wilt de-escalatie. En als je daar je ego voor opzij moet zetten, dan moet dat maar. Soms is het beter om mee te bewegen en, zoals in ons voorbeeld, wel op dat krukje te gaan zitten omdat de persoon tegenover je daarmee tot rust komt.’
Hoe om te gaan met intimidatie en agressie? Vijf tips
- Wees je ervan bewust dat intimidatie en agressie ook tegen jou gebruikt kan worden in jouw beroepspraktijk
- Ontwikkel veiligheidsbewustzijn. Ga bewuster om met je dagelijkse werkwijze in relatie tot intimidatie en agressie. Doorbreek routines en neem voortijdig echte maatregelen vanuit je eigen gedrag, dat van je cliënt en je omgeving
- Haal intimidatie en agressie uit de taboesfeer en maak ervaringen bespreekbaar. Dit helpt in de verwerking en ondersteunt het behouden van vertrouwen in jezelf
- Intimidatie en agressie zijn abnormale situaties. Emoties horen daarbij, angst is normaal. Ontwikkel emotieregulatie zodat je bewust vanuit je cognitie kunt blijven handelen. Eerst jezelf onder controle krijgen
- Kies altijd voor je eigen veiligheid. Je kunt bij je standpunten blijven, maar je verliest niet door soms mee te veren, voortijdig een gesprek te beëindigen of veiligheidsmaatregelen te treffen.