‘Inzoomen op microniveau geeft de beslissers een ander perspectief’
De anti-witwasrichtlijn, regels over mededinging, de voorstellen over digitale identificatie en ondertekening: een kleine greep uit de veelheid aan Europese regels die het notariaat in Nederland direct raken. De KNB manifesteert zich dan ook serieus in Brussel. Deze lobby loopt langs twee lijnen: rechtstreeks en via de Conseil des Notariats de l’Union Européene (CNUE), de koepelorganisatie van de 22 lidstaten van de Europese Unie (EU) die een notariaat kennen.
Europastrategie
‘De KNB is zich ervan bewust dat Europa ontzettend belangrijk is voor Nederland en het Nederlandse notariaat. We moeten dus niet afwachten tot wet- en regelgeving in ons land eraan komt, maar al in een veel eerder stadium meedenken en onze ideeën meegeven. Om dit in te bedden in de hele organisatie, heeft de KNB een Europastrategie opgesteld, die periodiek wordt herijkt. In deze strategie vertalen we de strategische toekomstagenda van onze beroepsgroep naar een Europese context en benoemen we de grote thema’s waarop we ons op Europees niveau roeren’, zegt Isabelle Cox. Zij is notaris bij Olenz Notarissen en het bestuurslid dat de KNB vanaf 1 januari 2022 gaat vertegenwoordigen bij de CNUE.
‘De laatste jaren heeft de KNB een heel vertegenwoordigingshuis gebouwd, zodat we de processen in Brussel beter kunnen beïnvloeden’, vult notaris Remco van der Kuijp van Notariaat Strijen aan, de huidige vertegenwoordiger bij de Europese koepel. ‘Zo spelen we een actieve rol in de CNUE. Niet alleen in de algemene vergadering, maar we delen onze kennis en visies ook in de verschillende werkgroepen.’
Beleidsmonitoring
Bij de eigen lobby in Brussel laat de KNB zich ter plaatse ondersteunen door een bureau voor Europese public affairs en communicatie: Dr2 Consultants. ‘Op basis van de Europastrategie van de KNB volgen wij van dichtbij wat er gebeurt in de dossiers die van belang (kunnen) zijn voor het Nederlandse notariaat. Wij weten welke voorstellen in de pijplijn zitten en welke ontwikkelingen komen in lopende dossiers’, zegt directeur Margreet Lommerts.
Deze beleidsmonitoring – zoals dat heet in lobbyjargon – is de basis voor een tweewekelijks rapport voor de KNB. ‘Op deze manier sluiten we de beroepsorganisatie aan op het Europese besluitvormingsproces. Doel is om voorbereid te zijn op relevante wetgeving, kansen voor de KNB te creëren en niet voor onaangename verrassingen te komen te staan.’
Perspectief
In Brussel duren de wetgevingstrajecten vaak lang. Dr2 Consultants adviseert de KNB over het juiste moment van interveniëren. Lommerts: ‘Het luistert nauw wanneer en bij wie je je boodschap overbrengt. Soms is dit vóórdat er conceptteksten op tafel komen via publieke consultaties en gesprekken; soms erna tijdens het besluitvormingsproces. Wij bereiden inhoudelijk de afspraken voor met onder meer beleidsambtenaren, Europarlementariërs en mensen van de Permanente Vertegenwoordiging van de Nederlandse ministeries bij de EU.’
Zelf reist de KNB ook regelmatig af naar de Europese hoofdstad. Van der Kuijp: ‘Alle bestuursleden gaan een dag op training in Brussel om te zien hoe het daar werkt.’ Cox: ‘Persoonlijke contacten en korte lijnen zijn essentieel voor een succesvolle lobby. Europese ambtenaren en politici bezien de zaken vanaf grote hoogte, maar wij weten wat voorstellen betekenen voor de dagelijkse notariële werkpraktijk. Dit inzoomen op microniveau geeft de beslissers een ander perspectief.’
EDI-portemonnee
Een belangwekkend Europees dossier is de digitale identificatie en ondertekening. Sinds de eIDAS-verordening uit 2018 zijn notarissen verplicht om digitale inlogmiddelen van cliënten te accepteren. Cox: ‘Maar wij vinden het hoogste Europese betrouwbaarheidsniveau niet genoeg, omdat dit een identificatie zonder biometrisch kenmerk is. Voor het ondertekenen van akten willen wij natuurlijk wel zeker weten dat de persoon achter het scherm ook echt de persoon is voor wie hij of zij zich uitgeeft. Dat moeten we op een veilige en betrouwbare manier kunnen verifiëren.’
In juni heeft de Europese Commissie een oplossing voor dit probleem bedacht in de vorm van de Europese Digitale Identiteit (EDI). Dit houdt in dat burgers en bedrijven hun identiteit kunnen aantonen met elektronische documenten die zijn opgeslagen in hun EDI-portemonnee. ‘Denk bijvoorbeeld aan een verklaring van erfrecht, waarmee iemand in de hele EU kan laten zien dat hij of zij erfgenaam is in een bepaalde nalatenschap. Dit behelst heel veel, zowel in technische als in juridische zin. Kortom: als notarissen juichen wij digitalisering toe, maar het tempo waarin de EU dit aan de lidstaten wil opleggen, is ietwat ambitieus.’
'Europese toezichthouder moet niet rechtstreeks toezicht houden, maar op lokale toezichthouder'
Toezicht
Actueel is ook de EU-wetgeving die ondermijning, witwassen en financiering van terrorisme moet tegengaan. Van der Kuijp: ‘Er komen allerlei nieuwe richtlijnen en verordeningen aan, met flinke gevolgen voor Nederland en het Nederlandse notariaat. Onze inzet is dat notarissen geen rol krijgen die we in de praktijk niet kunnen uitvoeren. En dat de diverse toezichthoudende instanties elkaar niet voor de voeten gaan lopen. Omdat het notariaat in bijna elk land anders is georganiseerd, is het toezicht nu nationaal geregeld. Toch wil de Europese Commissie graag Europees toezicht in het leven roepen. Wij vinden dat die Europese toezichthouder niet rechtstreeks toezicht moet houden, maar alleen op de lokale toezichthouder, en dat de verschillende vormen van toezicht op elkaar moeten worden afgestemd.’
Vaste tarieven
Grote vraag is natuurlijk of de notariële inspanningen in Brussel al vruchten hebben afgeworpen. Cox hoeft niet lang na te denken over een voorbeeld van een lobbysucces. ‘De EU wil dat het in alle lidstaten mogelijk wordt om digitaal een bv op te richten. Het goede nieuws is dat hierbij in Nederland de tussenkomst van een notaris verplicht blijft. Dat had ook anders kunnen gaan.’
‘Wat veel andere lidstaten, Duitsland voorop, als succes zien’, zegt Van der Kuijp, ‘is dat de notaris daar nog altijd een monopolist met vaste tarieven is. Dit ondanks de vurige Europese wens tot marktwerking in het notariaat. Met zijn vrije prijsvorming is Nederland echt een uitzondering. Collega’s in andere landen zien het als een schrikbeeld wat ons twintig jaar geleden is overkomen. Maar als dit onderwerp in de CNUE op de agenda staat, zeg ik altijd: wij hebben het overleefd, alle doemscenario’s zijn geen werkelijkheid geworden. Sterker nog, we zijn er beter en sterker uitgekomen. De Nederlandse notaris is innovatiever en klantvriendelijker geworden, we proberen een natuurlijke partner te zijn voor cliënten en andere stakeholders en als een spin in het web ons werk te doen. Dat is een heel andere houding dan: we beschermen ons beroep en veranderen niet.’
Online oprichting
De online oprichting van vennootschappen noemt Robin Frissyn van de Internationale Raad van het Belgische Notariaat (IRBN) een Europees dossier om nauwgezet te volgen. ‘Europa heeft de lidstaten opgedragen deze mogelijkheid om te zetten in nationaal recht, in België is dat inmiddels ook gebeurd. Maar dit is nog maar het startpunt: de digitalisering schrijdt voort in het vennootschapsrecht en waarschijnlijk daarna ook in andere rechtsgebieden. Deze ontwikkeling is niet te stoppen – en dat willen we ook helemaal niet –, maar wij benadrukken wel dat alle notariële waarborgen rond betrouwbaarheid en rechtszekerheid in orde moeten zijn. Hetzelfde doen we bij de regels rond elektronische identificatie en ondertekening.’
En in België?
Het Belgische notariaat investeert al meer dan twintig jaar in Europese en internationale samenwerking, aldus Robin Frissyn. Dat is een gemeenschappelijk departement van de twee notariële instellingen in België, Fednot en de Nationale Kamer van notarissen. ’De focus ligt op wetgeving uit Europa, maar ook internationale instanties als de OESO, de Verenigde Naties en de Wereldbank ontplooien initiatieven die impact kunnen hebben op het notariaat.’
De beroepsgroep in België was een van de oprichters van de Europese koepel CNUE. ‘De Europese beslissers zien de CNUE als deskundig gesprekspartner op juridisch gebied. Het is goed om een ruime achterban te hebben. Stel dat wij aankloppen bij de Europese Commissie. Dan gaat de deur verder open wanneer we 45.000 Europese notarissen vertegenwoordigen dan wanneer we spreken namens slechts 1.650 Belgische collega’s. Binnen de koepel sparren we met vakgenoten in andere lidstaten en dat is heel nuttig. Soms moeten we ons ‘eigen’ nationale standpunt een beetje aanpassen, om te zorgen dat er een compromis komt dat wordt gedragen door de aangesloten notarissen in alle lidstaten. Maar dat is niet erg, want dit zorgt voor nuance.’