Zo is het stikstofprobleem politiek ‘chefsache’ geworden, opgenomen in het regeerakkoord en hebben we sinds kort een specifieke minister om deze kwestie bij de kop te pakken. Zo heeft de rechter een belangrijke uitspraak gedaan in een zaak tegen Shell, aangespannen door klimaatactivisten. Zo moeten de hoogovens van Tata Steel snel milieuvriendelijker gaan produceren en minder vervuilende stoffen uitstoten. Zo maakt Notariaat Magazine er een themanummer over.
IJkpunt
De aandacht voor duurzaamheid is echter niet nieuw. Een belangrijk ijkpunt vormt het rapport ‘Our common future’ uit 1987, ook bekend geworden als het Brundtland-rapport (naar de voorzitster van de commissie, een Noorse premier). Kernpunt in het rapport is de constatering dat milieuproblemen het gevolg zijn van enerzijds armoede in het ene deel van de wereld en niet-duurzame productie en consumptie (de consumptiemaatschappij) in het andere deel. Het rapport agendeerde het probleem, maar het duurde tientallen jaren voordat het de noodzakelijke aandacht kreeg. In het rapport wordt duurzame ontwikkeling gedefinieerd als ‘een ontwikkeling die tegemoetkomt aan de noden van het heden, zonder de mogelijkheden van toekomstige generaties om in hun behoeften te voorzien in het gedrag te brengen’.
Stimulansen
Ik wil een paar opmerkingen maken over hetgeen ik waarneem rond duurzaamheid. Ten eerste dat werken aan duurzaamheid voor velen niet veel verder gaat dan het scheiden van afval (omdat we nu eenmaal een groene, grijze en plasticafval bak hebben), het in gebruik nemen van zonnepanelen en de overstap naar hybride of elektrisch rijden (omdat deze zaken worden gesubsidieerd), alsmede groen sparen en beleggen (omdat het rendement door fiscale stimulansen relatief hoog is). Kennelijk zijn stimulansen nodig omdat de intrinsieke motivatie te gering is, hetgeen een te smalle en zwakke basis is voor echte verduurzaming.
Greenwashing
Ten tweede wijs ik op ‘greenwashing’, het verschijnsel dat bedrijven zich groener of maatschappelijker voordoen dan zij daadwerkelijk zijn. Bijvoorbeeld door aan de voorkant het imago op te vijzelen door goede doelen of organisaties gericht op duurzaamheid te sponsoren, terwijl aan de achterkant sprake is van kinderarbeid of milieuvervuilende productieprocessen. Maar ook door in jaarverslagen of andere documenten een te positieve en onvolledige of onjuiste voorstelling van zaken te geven. We zien dat vooral bij grote, vaak beursgenoteerde ondernemingen. Een korte zoektocht op internet naar notariële websites wijst uit, dat notarissen vaak niet verder komen dan opmerkingen over papierloos werken, het op de kantoorlocatie plaatsen van zonnepanelen en elektrisch rijden. Hetgeen niet zozeer een te positieve voorstelling van zaken betreft, maar anno 2022 ook niet echt onderscheidend meer is.
Armoede
Ten derde merk ik op dat er steeds meer initiatieven komen die zijn gericht op de observatie in het Brundtland-rapport over de consumptiemaatschappij in het ene deel van de wereld. Maar ik hoor te weinig over de aanpak van het andere punt in het Brundtland-rapport: armoede in andere delen van de wereld. De cijfers over de COVID-vaccinaties in Afrika zijn veelzeggend.
Circulaire economie
Tot slot wijs ik op vele positieve initiatieven. Steeds vaker worden afval, kleding en producten hergebruikt. De circulaire economie groeit. Fossiele brandstoffen worden (langzaamaan) voltooid verleden tijd. Er zijn notarissen die wel degelijk meer doen dan hiervoor genoemd. Er schijnt licht aan de horizon.