'Er zal een bestuurlijke en ambtelijke chaos in het omgevingsrecht ontstaan'
Jan Struiksma, hoogleraar bestuursrecht
‘Bij het werken aan de Omgevingswet en het bijbehorende Digitale Stelsel Omgevingswet (DSO) stonden vier verbeterdoelen essentieel. Inzichtelijk omgevingsrecht: minder regels door bundeling. Leefomgeving centraal: samenhang in de benadering van verschillende aspecten van die omgeving. Ruimte voor lokaal maatwerk: meer keuzeruimte voor decentrale overheden. En snellere besluitvorming: afhandeling van de meeste vergunningaanvragen binnen acht weken. Intussen blijkt dat het omgevingsrecht door bundeling niet noodzakelijkerwijs eenvoudiger is geworden. Het DSO is bedoeld om daarin te voorzien, maar voorlopig zal de functionaliteit van dit stelsel zeer beperkt zijn. Bovendien zal het omwerken van bestemmingsplannen naar omgevingsplannen zeer bewerkelijk zijn. Gegeven de huidige situatie op de arbeidsmarkt is het de vraag of gemeenten dit in de komende jaren kunnen opbrengen. De belangrijkste belemmering voor een integrale benadering is de verkokerde cultuur van de ambtelijke organisaties. Deze valt niet op te lossen met wetgeving. Wat zich vooral wreekt, is dat er geen generalisten in het omgevingsrecht zijn. Deze worden ook niet opgeleid, omdat de nadruk in de afgelopen decennia is komen te liggen op het opleiden van mensen die vooral procedures bewaken. Het is de vraag of lokale overheden veel gebruik zullen maken van de mogelijkheid om normstelling af te stemmen op plaatselijke omstandigheden. Of daar echt behoefte aan bestaat, is nooit onderzocht en bovendien is daar veel gespecialiseerde kennis voor nodig. Deze is onvoldoende aanwezig en dat zal zo blijven. Voor snelle besluitvorming zijn minder regels en meer ambtelijke capaciteit nodig. Aan beide voorwaarden wordt niet voldaan. De conclusie moet zijn dat de Omgevingswet tot consequentie zal hebben dat een bestuurlijke en ambtelijke chaos in het omgevingsrecht zal ontstaan.’
Anne Marie Ferwerda, advocaat
‘De Omgevingswet zorgt voor een integrale aanpak van de fysieke leefomgeving. Onder de fysieke leefomgeving valt kort gezegd alles wat je ziet, hoort en ruikt. Zo’n integrale aanpak kan winst opleveren, maar vraagt ook om een andere benadering dan iedereen tot nu toe gewend is. Zo is de systematiek anders; veel taken zijn gedecentraliseerd (op gemeentelijk niveau wordt nu bijvoorbeeld bepaald of nog een omgevingsvergunning nodig is voor bepaalde activiteiten in plaats van door de wetgever), er zijn nieuwe begrippen geïntroduceerd (onder andere omgevingsplan, omgevingsplanactiviteit) en de te doorlopen procedures zijn gewijzigd. Doel van de Omgevingswet is dat alles uiteindelijk eenvoudiger wordt en sneller gaat. Iedereen zal echter eerst moeten leren omgaan met (de nieuwe benadering van) de wet en zijn werkwijze hierop moeten afstemmen. Dat kost tijd en vraagt om samenwerking. Met name bij de gemeenten zal dit (moeten) leiden tot wijzigingen in de organisatie en soms ook mindset. Er is tussen de verschillende afdelingen afstemming benodigd vanwege de integrale aanpak. Verkokering per onderwerp is niet langer aan de orde.
De wetswijziging is ingrijpend. Het doel van de Omgevingswet zal naar mijn mening dus pas na lange tijd worden bereikt. Het wordt dus niet meteen eenvoudiger of sneller, maar “Rome is ook niet in één dag gebouwd”. Voor de meeste onroerendgoedtransacties zal de Omgevingswet geen tot weinig gevolgen hebben. In koopovereenkomsten zal de terminologie moeten worden aangepast en onderzoek zal in bepaalde gevallen verder reiken dan alleen de kadastrale recherche. Een gevestigd voorkeursrecht blijft gelukkig wel zichtbaar in het Kadaster.’
Fahid Minhas, Tweede Kamerlid VVD
‘Landelijk zijn er grote uitdagingen op het gebied van woningbouw, de energietransitie, klimaatadaptatie en de aanpak van de stikstofuitstoot. Om deze nationale uitdagingen succesvol aan te pakken is samenwerking tussen landelijke, provinciale en gemeentelijke overheden doorslaggevend en moet de opgave in samenhang worden aangepakt. De Omgevingswet, die de wetten voor de leefomgeving bundelt, simplificeert en moderniseert, vormt een heel goed instrumentatrium om hier in regionale samenhang afspraken over te maken. Afspraken waarbij het juiste evenwicht tussen het benutten en beschermen van de leefomgeving centraal staat. De VVD staat dan ook voor een Omgevingswet waarin het Rijk zorgt voor de nationale belangen en waarin de regio’s zoveel mogelijk ruimte hebben om zelf beslissingen te nemen. Door de Omgevingswet kunnen in samenhang en in samenwerking actuele maatschappelijke uitdagingen uit de fysieke leefomgeving worden aangepakt. Op lokaal niveau moet deze wet leiden tot een ambtelijke cultuur waar in plaats van “nee, tenzij” het credo “ja, mits” de boventoon moet gaan voeren. Het doel van de wet voor de gewone burger is voor de VVD ook heel helder. Door de Omgevingswet wordt de bouw van woningen gestimuleerd in plaats van afgeremd en worden procedures rond vergunningen korter en goedkoper. De VVD wil een einde maken aan de papierwinkel die komt kijken bij vergunningstrajecten. Die kosten onnodig veel tijd en geld. De VVD wil minder regels voor iemand die iets wil bouwen, de Omgevingswet maakt dat mogelijk.’