Een onderwerp dat mij nauw aan het hart gaat en de rode draad vormt in mijn loopbaan. Met plezier heb ik dan ook aan het verzoek voldaan, een preadvies geschreven en een bijdrage aan het congres geleverd.
Positieve wijze
De titel van mijn bijdrage ‘Van “opstandige betrokkenheid” naar “intrinsieke motivatie”’, toont direct de kern van mijn opvatting: notarissen moeten hun eventuele weerstand tegen de meldplicht witwassen laten varen en op een positieve wijze een bijdrage leveren aan de witwasbestrijding (en nog beter: aan fraude- en criminaliteitsbestrijding in den brede). Het gaat immers om een binnen ons democratisch bestel ingevoerde wettelijke meldplicht en bovendien voert de notaris (deels) ambtelijke taken uit.
Inbreuk
Mijn opvatting lokt her en der reactie uit en roept ook weerstand op. Zo wordt betoogd dat in wet- en regelgeving van oudsher eveneens is geregeld dat notarissen een geheimhoudingsverplichting en verschoningsrecht hebben. Point taken, maar daar staat tegenover dat de wettelijke meldplicht witwassen later op basis van Europese regelgeving is ingevoerd en dat toen specifiek is overwogen dat en waarom met de invoering van die meldplicht (bewust) tot een inbreuk op de geheimhoudingsverplichting en het verschoningsrecht wordt verplicht.
Proportionaliteitsafweging
Het wetgevend proces is met waarborgen omgeven. Zo heeft de Raad van State de regering in het kader van een wetsvoorstel tot uitbreiding van de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme onlangs (16 juni) nog het volgende geadviseerd:
‘De Afdeling merkt op dat de geheimhoudingsplicht van advocaten en notarissen een publiek belang dient. Eenieder moet zich vrijelijk en zonder vrees voor openbaarmaking tot een advocaat of notaris kunnen wenden voor bijstand en advies. De geheimhoudingsplicht is van groot belang voor het functioneren van de rechtsstaat en gaat om die reden vergezeld van een verschoningsrecht. De Afdeling wijst er daarom op dat een beperking van de geheimhoudingsplicht nader gemotiveerd dient te worden en duidelijk dient te worden afgebakend. Bij voorkeur wordt dit op geregeld bij wet, zodat het parlement daar ook expliciet mee kan instemmen.’
De Raad van State stelt ook dat het doel van het wetsvoorstel onomstreden is, namelijk de bestrijding van witwassen en van financiering van terrorisme te verbeteren. Dit doel is niet alleen van belang voor de integriteit van het financiële stelsel, maar ook om allerlei vormen van criminaliteit tegen te gaan. Uiteindelijk gaat het dan ook om een proportionaliteitsafweging: inbreuken op de geheimhoudingsverplichting en het verschoningsrecht moeten kunnen worden gerechtvaardigd door de noodzaak tot criminaliteitsbestrijding.
Vaststaand feit
Uiteindelijk is het in voorkomende gevallen aan de rechter om het handelen van notarissen in concrete situaties te toetsen aan de wet. Wat mij betreft, is de toegevoegde waarde van mijn preadvies vooral gelegen in de beschrijving van (met name tuchtrechtelijke) jurisprudentie. Die laat zien dat de rechter bij het opleggen van maatregelen en sancties menigmaal de poortwachtersrol van de notaris als een vaststaand feit ziet en notarissen die deze rol niet adequaat vervullen daar dus – soms stevig – op aanspreekt. Hetgeen ik beschouw als een bevestiging van de juistheid van mijn opvatting: de poortwachtersrol van de notaris is een feit en de weerstand daartegen niet meer dan een kansloos achterhoedegevecht.