'De toegevoegde waarde van de notaris ligt in de ingewikkeldheid van het recht'
Het recht is er voor iedereen, zegt Thijs Flokstra, notaris in Amsterdam, nog maar eens. ‘Het recht is niet voorbehouden aan een selecte groep burgers en bedrijven die de weg weet in de juridische wereld. Iedere Nederlandse ingezetene, ongeacht zijn afkomst, opleiding, intelligentie of maatschappelijke status, heeft recht op toegang tot het recht.’
Dat geldt ook voor toegang tot de notaris, zegt hij. ‘Juist de notaris is dé functionaris die het, aan de voorkant, zo kan regelen dat conflicten worden voorkomen en partijen niet achteraf, aan de achterkant, hun recht moeten halen. Dat maakt ons notarissen tot sleutelfiguren in het rechtssysteem en het past binnen de politieke dynamiek, waarin het accent steeds meer ligt op het voorkomen van juridische conflicten.’
Levenstestament
Maar aan de toegankelijkheid van de notaris schort het, weet Annette van der Klooster, freelance kandidaat-notaris. ‘Er is een grote groep mensen die nooit in aanraking komt met de notaris, ze weten vaak niet wat we doen en wat we voor hen kunnen betekenen. Toch kunnen zij ook veel baat hebben bij notariële diensten. Wij willen vanuit onze maatschappelijke betrokkenheid ook die groep ten dienste zijn.’
Als voorbeeld noemt Van der Klooster het levenstestament. ‘Dat is in 2012 ontstaan uit een initiatief tegen financieel misbruik van kwetsbare ouderen waarbij de KNB – samen met stakeholders – nauw betrokken was. Dankzij het levenstestament kan iedere Nederlander nu de regie over zijn eigen leven nemen. De introductie ervan heeft het denken over laagdrempelige notariële diensten gestimuleerd.’
Samenlevingsvormen
Ze wijst ook op tal van maatschappelijke veranderingen die vragen om adequate juridische aftimmering. ‘Denk bijvoorbeeld aan de toename van het aantal samengestelde gezinnen en andere samenlevingsvormen. Of aan de grotere behoefte aan autonomie van mensen en de emancipatie van bijzondere groepen in de samenleving, zoals mensen met een migratieachtergrond. Dat zijn allemaal ontwikkelingen waar het notariaat een rol in kan en móet spelen.’
Maar notarissen zijn zich, meent Flokstra, er nog niet altijd van bewust dat de drempel voor veel mensen erg hoog is. ‘Enerzijds heeft dat natuurlijk te maken met de kosten. Er bestaan wel regelingen voor financiële tegemoetkoming voor mensen die dat niet kunnen betalen, maar die zijn zeer beperkt. Daar moet echt wat aan gebeuren.’
Van der Klooster vult aan: ‘De politiek is zich hiervan bewust en wil ook dat het notariaat zich actiever betrekt in de discussies over toegang tot het recht. Vandaar ook dat de KNB er werk van wil maken.’
Minstens zo’n hoge drempel als de kosten vormt de complexiteit van het recht zelf, zegt Van der Klooster. ‘Het recht ís ingewikkeld. Maar daar ligt nou net de toegevoegde waarde van de notaris. Die kan de voor leken onbegrijpelijke juridische termen vertalen en toelichten in gewonemensentaal, zodat iedereen begrijpt wat er staat.’
Kentering
Er is wel een kentering gaande in het denken over de toegankelijkheid van de notaris, ziet Flokstra bij de beroepsopleiding voor notarissen waarbij hij is betrokken. ‘De jonge kandidaat-notarissen die daar instromen, zijn veel meer dan in mijn tijd bezig met de maatschappelijke rol van het notariaat en hoe zij daar, als beroepsgroep, een bijdrage aan kunnen leveren. Dat is positief. Maar zij staan aan het begin van hun carrière en het duurt nog wel een tijd voor dat denken gemeengoed is.’
Veel individuele notarissen zijn trouwens al goed op weg met het verlagen van drempels. Ze houden inloopspreekuren, geven lezingen aan speciale doelgroepen, schrijven columns in de regionale pers of gebruiken, zoals Van der Klooster zelf, hulpmiddelen om ingewikkelde materie over het voetlicht te brengen. ‘Ik gebruik pictogrammen om zaken toe te lichten bij bijvoorbeeld mensen met beginnende dementie. Dat werkt heel goed.’
Steffie
De KNB zit intussen niet stil. Van der Klooster en Flokstra zijn trekkers van een project dat de toegankelijkheid van de notariële dienstverlening moet vergroten. Een van de eerste concrete manifestaties daarvan is de samenwerking met de website Steffie.nl. Dat is een website waarop het fictieve figuurtje ‘Steffie’ ingewikkelde zaken in heel simpele, voor iedereen begrijpelijke bewoordingen uitlegt. Van der Klooster: ‘Steffie.nl richt zich met name op de ongeveer 1 miljoen laaggeletterden in ons land. Een groep die net als ieder ander ook recht heeft op onze diensten.’
Ook wordt de samenwerking gezocht met NOOM, het Netwerk van Organisaties van Oudere Migranten. Van der Klooster: ‘De eerste generaties migranten zijn inmiddels op een leeftijd waarop het voor hen belangrijk is dat ze hun nalatenschap goed regelen. Ook voor deze groep, die het notariaat nu nog amper weet te vinden, kunnen we veel betekenen.’
Flokstra: ‘Maar denk ook aan de jeugd, met zijn soms “laissez faire”-instelling. Het idee dat je niets hoeft te regelen, want dat komt ooit later wel een keer. Ook dat is een groep waar het notariaat een maatschappelijke rol wil spelen en zich op moet richten.’
Strategische pijler KNB
Van der Klooster: ‘Het is een belangrijk onderdeel van de strategische visie van de KNB om de toegang tot de notaris, en daarmee de toegang tot het recht, voor zoveel mogelijk mensen mogelijk te maken. De KNB ziet daar een belangrijke rol voor het notariaat weggelegd. Gedegen vakkennis is daarbij een eerste vereiste, maar ook communicatie en omgang met allerlei groepen uit de samenleving spelen een steeds belangrijkere rol.’
Flokstra: ‘Het geldt voor iedere notaris, of je nu in een gespecialiseerde ondernemingsrechtpraktijk werkt of in een meer op familierecht ingestelde praktijk. Om als notaris relevant te blijven in de snel veranderende samenleving, is toegankelijkheid een absolute voorwaarde. Wil je als notaris futureproof zijn, dan heb je eigenlijk geen keuze om mee te gaan in deze ontwikkeling.’