'Je moet iets weten over hoe blockchain werkt om het te begrijpen'
Toen in 2009 cryptovaluta haar intrede deed, was de voorspelling dat het als een ‘disruptive innovator’ de traditionele financiële structuren zou afbreken. Zo’n vaart loopt het niet, maar in economische zin zijn cryptovaluta een factor van betekenis geworden. De wereldwijde handel in crypto’s vertegenwoordigde in 2021 een waarde van tweeduizend miljard dollar.
Drugscrimineel
Samen met collega Dirk Kolkman schreef toezichthouder Rinus Beumer van het Bureau Financieel Toezicht (BFT) een notitie voor notarissen waarin wordt uitgelegd waar je als notaris op moet letten wanneer je met cryptovaluta te maken krijgt. Beumer: ‘Het gaat vooral over de herkomst van het geld als er is gespeculeerd met cryptovaluta. Je wilt als notaris voorkomen dat je betrokken raakt bij witwassen. Iemand is niet automatisch een boef als hij in crypto’s handelt, maar cryptovaluta is erg populair onder criminelen. Uit onderzoek blijkt dat in 2021 voor 7,7 miljard euro aan cryptovaluta werd witgewassen. Nederlandse cryptobedrijven deden vorig jaar 300.000 meldingen van ongebruikelijke transacties bij FIU-Nederland (Financial Intelligence Unit) in het kader van de Wwft. Ook in het notariaat komen we ongebruikelijke transacties tegen die verband houden met cryptovaluta. In een geval ging het om een cliënt van een notaris die een villa wilde kopen zonder hypotheek, met geld van zijn spaarrekening. Toen de notaris vroeg naar de herkomst van het geld gaf de man aan dat hij het verdiend had met de handel in bitcoins. Die notaris vroeg niet door. Hij verzocht ook niet om stukken die het verhaal van de cliënt onderbouwden en passeerde het pand. Pas na het onderzoek van het BFT deed de notaris een melding bij de FIU. Het bleek om een drugscrimineel te gaan.’
Kritische vragen
De notitie van het BFT geeft praktische handvatten aan notarissen om te voorkomen dat ze in een dergelijk scenario verzeild raken. ‘Hij hoeft geen expert te zijn die alles weet van bitcoin en blockchain’, stelt Kolkman gerust. ‘Eigenlijk moet hij doen wat hij in zijn rol als poortwachter toch al doet: kritische vragen stellen. Is de transactie via een door De Nederlandsche Bank geregistreerde aanbieder van cryptodiensten gedaan? Met welk soort cryptovaluta heb je het verdiend? Bepaalde cryptovaluta, zoals privacy coins, zijn erg geliefd bij criminelen omdat je daarmee anoniem transacties kan doen. Wat is de herkomst van het geld dat is ingelegd? Als iemand bijvoorbeeld met buitenlands geld crypto’s heeft aangeschaft of als contant geld wordt ingewisseld voor cryptovaluta, dan verdient dat extra aandacht. En als je winst hebt gemaakt, moet je dat met afschriften kunnen documenteren. Kan iemand die stukken niet aanleveren of haakt hij af wanneer hij met dergelijke vragen wordt geconfronteerd, dan moet je een melding van een ongebruikelijke transactie doen.’
Kostbaarste bezit
Er is nog een manier waarop cryptovaluta in het kantoor van de notaris kunnen opduiken. Heel letterlijk zelfs wanneer ze als onderdeel van een nalatenschap in een testament genoemd worden. Dat gebeurt waarschijnlijk nog niet heel vaak, maar de kans erop wordt steeds groter, voorspelt Tim Schröder, oprichter van CRYPTOSAVER. Speciaal voor notarissen biedt Schröder een training waarin de risico’s rond cryptovaluta in kaart worden gebracht. Anders dan een rekening bij een bank waar na een overlijden het geld onder de erfgenamen wordt verdeeld, neemt de eigenaar van cryptovaluta zijn bezit mee in het graf als hij de sleutel van zijn digitale portemonnee – de zogenoemde cryptowallet – niet zorgvuldig heeft bewaard. De ‘seedphrase’ is het kostbaarste bezit van een crypto-eigenaar, want met die verzameling woorden kan je de wallet en alle crypto’s in die wallet reproduceren.’
Het lijkt logisch om een seedphrase vast te leggen in het testament. Dan weet je immers zeker dat de informatie en het opgebouwde vermogen aan cryptovaluta niet zoekraakt. Daarmee neemt de notaris echter een groot risico, aldus Schröder. ‘Als je het vastlegt in een document kan je niet uitsluiten dat het gelezen wordt. Een conceptakte die via de mail wordt verzonden, kan bijvoorbeeld gehackt worden. Maar ook als het testament veilig is opgeborgen, blijft er een risico aan verbonden. Beter is het als een klant zijn seedphrase in een aparte gehuurde kluis bewaart. Liefst één waarvan de verzekerde waarde correspondeert met zijn opgebouwde vermogen aan cryptovaluta. In het testament kan je vervolgens opnemen waar de seedphrase wordt bewaard.’
Hokje
Marcel ten Brinke, bestuurslid van Vereniging IT-notaris, is blij met de notitie die BFT schreef. ‘Eindelijk een leesbaar stuk voor de notaris, was mijn eerste gedachte. Ik ben een IT-notaris maar geen IT’er. Ik denk dat we hier over vijf tot tien jaar regelmatig mee worden geconfronteerd. Als je dan nog niets weet over cryptovaluta ben je te laat. Je moet iets weten over hoe blockchain werkt om het te begrijpen. Het principe is niet anders dan met je auto door de McDrive rijden. Je plaats je bestelling bij het eerste hokje, rijdt door naar het volgende hokje en krijgt waar je om hebt gevraagd. En een koersstijging in cryptovaluta verifiëren, is niet anders dan een belegging in aandelen controleren. Het is misschien wel eenvoudiger. Zoek maar eens naar een AEX-koers van tien jaar geleden. Dat is bij cryptovaluta veel makkelijker. Nu zien veel klanten het nog als een hobby. Ik stip het aan bij testamenten maar de reactie die je dan terugkrijgt, is vooral: ik regel het zelf wel. Misschien moet het eerst een keer goed mis gaan als nabestaanden niet bij het opgebouwde vermogen aan crypto’s kunnen.’
De BFT-notitie is te vinden op NotarisNet in het themadossier ‘Wwft’.