'De aanpak van witwassen moet een vak worden in de rechtenstudie'
Birgit Snijder-Kuipers is expert op het gebied van compliance en de Wet ter voorkomen van witwassen en financieren van terrorisme (Wwft). Als kandidaat-notaris bij De Brauw Blackstone Westbroek adviseert zij over deze wet, bijvoorbeeld over governancevraagstukken, risicobeheersing en de inrichting en naleving van beleid om witwassen en terrorismefinanciering te voorkomen. Haar onderzoeksleerstoel is verbonden aan het Onderzoekcentrum Onderneming & Recht van de Radboud Universiteit. ‘Vanuit een internationaal perspectief doe ik onderzoek naar de bestrijding van witwassen en de financiering van terrorisme. Met de focus op het privaatrecht, dus “aan de voorkant”.’
Europa is het voornaamste onderzoeksterrein van Snijder-Kuipers. Zo bracht zij de verschillen in kaart in de manier waarop de lidstaten de Europese AML- en CFT-wetgeving invullen. ‘Een belangrijk verschil is of de meldplicht geldt voor “ongebruikelijke” of “verdachte” transacties. Alleen Nederland en Tsjechië kiezen voor het eerste criterium als meldgrens; de andere landen hanteren het tweede criterium. Nederlandse notarissen moeten dus eerder een melding doen: een transactie is immers eerder ongebruikelijk dan verdacht. Het is goed om je dit te realiseren als je als notaris samenwerkt met een advocaat of notaris in een andere lidstaat.’
Ook het UBO-criterium is niet overal hetzelfde. ‘Vier lidstaten gaan uit van een UBO-drempelpercentage van “25 procent of meer belang in een onderneming”. De overige Europese lidstaten - waaronder Nederland - volgen de grens uit de Europese anti-witwasrichtlijn en hanteren een drempelpercentage van “meer dan 25 procent in een onderneming”.’
Eigen analyse
De Financial Action Task Force (FATF) evalueert periodiek de Nederlandse aanpak van witwassen en financiering van terrorisme. Volgens deze intergouvernementele organisatie heeft ons land de afgelopen jaren vooruitgang geboekt. Tegelijk zijn er aandachtspunten, ook voor het notariaat. Snijder-Kuipers: ‘De opgave van UBO’s voor het UBO-register kan beter. In de praktijk doen notarissen dit vaak, omdat wij ook de eerste registratie in het Handelsregister verzorgen en daarvoor is een UBO-registratie vereist. Inschrijving in het UBO-register is echter geen administratieve handeling, maar het geven van advies. Als notaris moet je alert zijn en de verantwoordelijkheid duidelijk vastleggen. De analyse van wie UBO is, is soms eenvoudig maar meestal ook niet. Het is daarom verstandig om goede afspraken te maken met cliënten over wie welk onderdeel van de analyse doet.’
Het viel de FATF daarnaast op dat Nederland relatief veel pseudo-UBO’s kent. ‘Dit beeld komt ook voort uit ons wettelijke systeem. Dat schrijft dwingendrechtelijk voor dat alle statutair bestuurders pseudo-UBO’s zijn, als er geen UBO is op de andere grondslagen. Andere landen kennen niet zo’n dwingendrechtelijke bepaling, zodat de invulling van de pseudo-UBO meer diversiteit kan vertonen.’
Ethiek
Witwassen voorkomen is een maatschappelijke taak die de notaris van nature wel past, aldus Snijder-Kuipers. ‘Integriteit is een open norm, en dat is prettig want dat betekent dat iedere notaris daaraan zelf invulling kan geven. Ik vergelijk de naleving van de wetgeving rond witwassen weleens met ethiek. Geen notaris zal zeggen: mijn collega doet de ethische kant van de zaak en ik behandel de zaak. Voor de Wwft geldt hetzelfde: het onderzoek naar de cliënt moet onderdeel zijn van de bedrijfsvoering.’
Wetgeving loopt altijd achter op de maatschappelijke realiteit. Het gaat dus ook om de eigen moraliteit van de notaris. ‘Wat willen wij uitdragen als kantoor? Wat is onze functie in het maatschappelijk bestel? Met welke cliënten ga ik in zee? Vanwege onze ministerieplicht is deze afweging voor notarissen ingewikkelder dan voor bijvoorbeeld advocaten. Wij móeten de cliënt bijstaan, tenzij de wet, openbare orde of goede zeden daaraan in de weg staan. Ook dit is een open norm. Het is van belang dat ook binnen een kantoor over de grenzen wordt gesproken en daar kan verschillend over worden gedacht. Dat zorgt dat je met elkaar in gesprek gaat en dan blijf je scherp.’
Weerbaarheid
Het kweken van weerbaarheid tegen cliënten die verkeerde zaken willen regelen, begint volgens de hoogleraar al op de universiteit. ‘Welke mensen komen in de beroepsgroep? Wellicht is het een idee om een oriënterend gesprek te voeren met alle studenten die kiezen voor de studierichting notarieel recht. Dit helpt om een beeld te krijgen van de student en aan te geven wat het toekomstig werkveld is en de bijbehorende normen en waarden. Ook bij de Commissie Toegang Notariaat, waarvan ik lid ben, is weerbaarheid een gespreksonderwerp.’
Opleiding en voorlichting dragen bij aan het vermogen om alarmsignalen te herkennen. ‘De KNB speelt een belangrijke rol bij kennisdeling en -vergaring. Net als de universiteiten, waar de aanpak van witwassen een vak zou moeten worden in de rechtenstudie. Verder is het goed om ervaringen uit te wisselen, via intercollegiaal overleg of in overleg met de vertrouwensnotaris, bij wie je terechtkunt met al je praktijkvragen en -zorgen.’
Tot slot gaat het om ieders persoonlijke ontwikkeling, als notaris én als mens. ‘Je eigen moraliteit ontwikkel je door kennis en ervaring en door open te staan voor het sentiment in de samenleving. Normen veranderen: wat we dertig jaar geleden belastingontwijking vonden, noemen we nu belastingontduiking. Het is gezond als iedere notaris die enige tijd in het vak zit, durft terug te kijken en te concluderen dat hij in bepaalde gevallen, met de kennis van nu en de huidige maatschappelijke normen, vandaag anders zou handelen dan in het verleden. De kunst is om op die manier naar het eigen handelen te kijken.’