'Er moet altijd een menselijk oog zijn'
AI (artificiële intelligentie) klinkt als sciencefiction, maar heeft al lang haar intrede gedaan in de maat- schappij. Denk aan de aanbevelingen die Google doet of de vertaalapps die iedereen weleens gebruikt. Minke Reijneveld en Tim Walree schreven hun rapport, samen met collega’s Pieter Wolters en Sebastiaan Roes, op verzoek van de KNB. Hun belangrijkste conclusie is dat kunstmatige intelligentie de notaris niet kan en ook niet mag vervangen.
Toen de onderzoekers hun bevindingen presenteerden aan een gezelschap van notarissen, bleek die boodschap goed te landen. Walree: ‘Vooraf hielden we rekening met de mogelijkheid dat AI misschien als een negatieve ontwikkeling zou worden gezien, maar notarissen zien de meerwaarde heel duidelijk. Wel vroegen sommigen zich af of kantoren het tempo van voortdurende innovatie straks nog wel kunnen bijbenen. Applicaties die routinetaken uitvoeren zijn betrekkelijk eenvoudig, maar dat geldt niet voor complexe AI-systemen. Dergelijke software is kostbaar. Toch is het belangrijk om als notaris met AI aan de slag te gaan. Alleen al omdat je zo met je leverancier kan anticiperen op de Europese AI-verordening. En zoek via de KNB de samenwerking met andere notarissen. Dit is bij uitstek een ontwikkeling waarvan je als branche kunt profiteren.’
Omstreden
De timing van het onderzoek heeft alles te maken met de conceptverordening die de EU vorig jaar publiceerde. De EU werkt aan wetgeving die is bedoeld om burgers te beschermen tegen bepaalde vormen van AI. Reijneveld: ‘Sommige toepassingen zijn omstreden. Zo registreren in China beveiligingscamera’s met behulp van gezichtsherkenning of iemand bij een rood licht de weg oversteekt. Dat wordt vervolgens verwerkt in een puntensysteem dat aangeeft in hoeverre burgers sociaal wenselijk gedrag vertonen. Dit soort AI wordt in het voorstel van de EU verboden. Ook andere AI-systemen bestempelt de EU als hoog risico AI. Die zijn wel toegestaan, maar het gebruik is gebonden aan strikte regels. Daaronder valt bijvoorbeeld software voor emotieherkenning: een applicatie waarbij software emoties herkent en registreert hoe iemand op iets reageert. De KNB experimenteert daar al mee. Op die manier wordt het straks mogelijk dat de notaris een waarschuwing krijgt op zijn scherm als tijdens een videogesprek de cliënt de uitleg niet begrijpt.’
Efficiencyslag
De administratieve last van zulke systemen is hoog, vult Walree aan. ‘Nieuwe technologie raakt aan veel rechtsgebieden. Het gaat over aansprakelijkheid, contracten, de relatie tussen werkgever en werknemer. Je hebt straks niet alleen te maken met de AI-verordening van de EU, maar ook met de Algemene verordening gegevensbescherming, de Algemene wet gelijke behandeling en de Wet op het notarisambt. Er zijn wel heel veel regels waar je aan moet voldoen, verzuchtte een notaris tijdens de workshop die we na de presentatie organiseerden. Dat klopt, in dat opzicht is het echt AVG 2.0.’
Toch moeten notarissen zich hierdoor niet uit het veld laten slaan, vindt hij. ‘Je kunt AI op veel manieren voor je laten werken. Het kan bijvoorbeeld worden gebruikt als vervanging van routinetaken. Dan gaat het over softwaretools die je werk uit handen nemen, zoals het schrijven van brieven, het controleren van gegevens in registers of het voldoen aan Wwft-verplichtingen. Het zorgt ervoor dat een notaris zich meer kan focussen op de inhoudelijke kant van zijn werk. Maar AI maakt ook dingen mogelijk die de notaris zelf niet kan of die een erg grote inspanning vergen. Het kan patronen zien in omvangrijke datasets. Daarmee kan je bijvoorbeeld een rechtspraakanalyse maken of trends ontdekken in de akten, zodat je de klantbehoefte in kaart brengt. Het mooie is dat AI zowel je rol als poortwachter als je ondernemerschap verstevigt. Wanneer je beter in staat bent je taken uit te voeren, voldoe je aan je wettelijke verplichtingen én maak je een efficiencyslag. Kunstmatige intelligentie maakt het werk van een notaris eenvoudiger en goedkoper.’
Valkuilen
Als AI goed wordt gebruikt, zijn de onafhankelijkheid, onpartijdigheid en zorgvuldigheid van de notaris voortdurend gewaarborgd. ‘Kunstmatige intelligentie haalt in principe niets weg bij de notaris’, aldus Reijneveld. ‘Voorwaarde is wel dat je je bewust bent van potentiële valkuilen.’ In het rapport hebben de onderzoekers de risico’s van AI onderverdeeld in drie categorieën. Eén: de ondoorzichtigheid en complexiteit van algoritmes. ‘Wanneer een AI-oplossing zich ontwikkelt op basis van machinelearning, weet je op een geven moment niet meer hoe de software tot een bepaalde uitkomst is gekomen.’
Twee: verkeerde input van data, waardoor het algoritme vooroordelen en aannames in de hand werkt. ‘Een recent voorbeeld hiervan is de antispieksoftware die door een aantal hogescholen en universiteiten werd gebruikt bij online tentamens. De software bleek te discrimineren omdat deze sommige studenten met een donkere huidskleur niet goed herkende.’
Drie: er te veel op vertrouwen dat AI onfeilbaar is. ‘Je mag niet afhankelijk worden van de technologie. Dit betekent bijvoorbeeld dat je tot op een bepaald niveau de werking van algoritmes moet begrijpen en de kwaliteit van de in- en output moet waarborgen. De AVG stelt dat je besluitvorming niet mag automatiseren. Wanneer een notaris bepaalde software gebruikt, mag hij daarmee niet volstaan. Hij moet het combineren met zijn eigen oordeel. Er moet altijd een menselijk oog zijn, een human in the loop.’
Lees het hele rapport 'AI in het notariaat' (pdf, 626 kB)