'De doelgroep van het sociaal notariaat is wezenlijk anders dan de "normale" clientèle'
Pablo van Klinken, directeur van de DoeHetZelfNotaris.nl en bestuurslid van de Stichting Allemansrecht, die de toegang tot het recht stimuleert
‘De doelgroep van het sociaal notariaat is wezenlijk anders dan de gebruikelijke clientèle van de notaris. Deze mensen hebben geen behoefte aan een akte, maar aan antwoorden op hun vragen of aan producten die de notaris nu niet levert. Als traditionele notarissen sociale zaken gaan doen, sluiten vraag en aanbod dus niet op elkaar aan.
Bij de DoeHetZelfNotaris komen dagelijks hulpvragen binnen van mensen die een laag inkomen hebben en/of laaggeletterd zijn. Een veelvoorkomende situatie is dat iemand een familielid, vriend of kennis met schulden in huis neemt. Een goede notariële beschrijving van wie welk bezit heeft, helpt dan om problemen met schuldeisers en deurwaarders te voorkomen. Maar notarissen vinden het vaak gedoe om zo’n document op te stellen of ze rekenen er honderden euro’s voor.
Andere voorbeelden: erfgenamen die schulden hebben of onder bewind staan, erflaters met schulden, juridische producten die moeten voldoen aan het islamitisch recht… Over het algemeen zijn dit geen kwesties waarvoor notarissen alle kennis in huis hebben.
Dit neemt niet weg dat Kamerlid Van Nispen absoluut een belangrijk punt aansnijdt. Talloze mensen lopen momenteel vast, omdat hun problemen te veel notariële aspecten hebben voor de sociale advocatuur of het Juridisch Loket. Kortom: het is een goed idee, maar laten we een weeffout in het systeem voorkomen en denken vanuit de klant, niet vanuit de bestaande dienstverlening. Laten we zorgen dat sociale notarissen zich helemaal gaan toeleggen op dit soort zaken. Het is een onderschatting om te denken dat je dit ‘er wel even bij doet’.
Natuurlijk is het dan wel noodzakelijk dat de overheid voldoende geld ter beschikking stelt. Anders ontstaat binnen de kortste keren dezelfde ellende als in de sociale advocatuur.’
Annette van der Klooster, kandidaat-notaris en bestuurslid KNB
‘Er is een maatschappelijke behoefte aan notariële bijstand die toegankelijker is voor mensen in een kwetsbare positie. De huidige voorziening in de Wet op het notarisambt volstaat niet. Want dan is de eigen bijdrage nog steeds te hoog en vaak hoger dan het tarief dat de notaris in rekening zou brengen.
In de praktijk helpen veel notarissen mensen soms al kosteloos of tegen een gereduceerd tarief, maar het is beter als er een formele, structurele oplossing komt. Zeker omdat het notariaat een preventieve werking heeft. Door zaken goed te regelen, kunnen wij latere problemen en dure rechtszaken voorkomen.
Ook voor mensen met weinig geld heeft het zin om naar de notaris te gaan. Ten eerste draait het niet alleen om financiën. Zo is het levenstestament, een algemene volmacht waarmee een vertrouwenspersoon namens jou kan handelen in het geval dat je zelf wilsonbekwaam wordt, voor iederéén van belang. Bovendien gaat het niet om wat je precies nalaat, het gaat erom dat je bezittingen na je dood terechtkomen bij de mensen bij wie je wilt dat deze terechtkomen.
Die boodschap moeten we beter voor het voetlicht brengen. Daarvoor zet het notariaat al stappen. Denk bijvoorbeeld aan de samenwerking met Steffie.nl, een website waar moeilijke dingen makkelijk worden uitgelegd. Het testament is een van de onderwerpen die we daar gaan aanpakken. Ik kan me voorstellen dat meer notariële kwesties een plek krijgen op deze website.
Uit een enquête van de KNB blijkt dat 75 procent van onze leden hun dienstverlening – ook financieel – toegankelijker willen maken voor alle groepen in de samenleving. Zij staan dus in principe positief tegenover een sociaal notariaat. Niet ieder kantoor zal daaraan in dezelfde vorm deelnemen. Grote kantoren kunnen bijvoorbeeld jonge kandidaten laten meedraaien bij de rechtswinkel of het juridisch loket. Dat is een goede aanvulling op de beroepsopleiding, waar ze ook kennis moeten opdoen over het familierecht.’
Nadir Trabelsi, notaris en lid van de klankbordgroep ‘Toegang tot het recht’ van de KNB
‘Het is heel belangrijk dat iedereen in Nederland toegang heeft tot het recht en het notariaat. Ook de mensen met een smalle beurs, een taalachterstand, ziekte of beperking. Iedereen moet zijn zaken juridisch goed geregeld hebben. Zeker op het gebied van het familierecht. Zelf ben ik opgegroeid in een bijstandsgezin en ik heb van dichtbij meegemaakt welke problemen kunnen ontstaan als mensen niets vastleggen.
De toegankelijkheid van het notariaat wordt ook belemmerd door een kennisachterstand bij deze mensen. Het is onze taak om die te overbruggen. Dat is best lastig. De meeste mensen kijken niet ver vooruit en zien problemen die zich mogelijk voordoen liever niet onder ogen. Ze nemen het risico, zeker als ze het geld niet hebben voor advies of een akte.
Toch moeten wij beter duidelijk maken dat de notaris voor iedereen van betekenis kan zijn. Dat kan door de mensen om wie het gaat op te zoeken, bijvoorbeeld door voorlichting te geven op scholen en in buurthuizen. Natuurlijk hebben we het allemaal druk, maar geen enkel kantoor is het hele jaar even druk. Bovendien is het een kwestie van prioriteiten.
Ik weet niet of het verstandig is dat alle kantoren aan sociaal notariaat gaan doen. Het ligt meer voor de hand om dit bij kleine kantoren te laten, die zich bezighouden met familierecht. Vroeger deed iedere notaris alle soorten zaken, nu is iedereen gespecialiseerd in z’n eigen vakgebied. Ik heb geen grote internationale cliënten, bijvoorbeeld.
De problemen in de sociale advocatuur schrikken mij niet af. Advocaten komen doorgaans pas in het spel als problemen al hoog zijn opgelopen. Het aantal uren neemt dan gemakkelijk toe. Als notaris werken wij aan de voorkant. En dan hoeft het opstellen van een testament, huwelijke voorwaarden of samenwooncontract niet meer tijd te kosten dan bij andere cliënten.’