'In België begin je geen kantoor, je neemt een kantoor over'
Zelfde vak, zo dichtbij, maar het Nederlandse en Belgische notariaat verschillen in nogal wat opzichten. Zo kent België naast een notaris-titularis met een eigen kantoor een geassocieerd notaris die partner is op het kantoor van een notaris-titularis. De vergoeding die de notaris krijgt bij de aankoop van onroerend goed, bestaat naast administratieve kosten uit een ereloon dat bij wet is vastgelegd. Gemiddeld bedraagt het ereloon 1 procent van de verkoopprijs. Ook bij andere akten, zoals bijvoorbeeld een schenking, een hypotheekakte of de oprichting van een vennootschap, bepaalt de wetgever het ereloon van de notaris.
Notarieel fonds
Omdat het ereloon van notarissen in minder welvarende streken lager is – huizen in Wallonië zijn goedkoper dan bijvoorbeeld in Knokke – krijgen die minder draagkrachtige notarissen een tegemoetkoming via een notarieel fonds waaraan alle notarissen bijdragen. Ook een nieuw kantoor starten, gaat anders in België. De notaris-titularis krijgt een standplaats toegewezen waar hij kantoor moet houden. Hij mag geen kantoor hebben buiten zijn standplaats. Een gecombineerd kantoor van notarissen en advocaten is verboden.
‘In België begin je geen kantoor, je neemt een kantoor over’, zegt Philippe de Jonghe, voorzitter van de Nationale Kamer van notarissen. ‘De wetgever vindt het belangrijk dat de spreiding van kantoren behouden blijft, zodat de notariële dienstverlening overal van dezelfde kwaliteit tegen dezelfde prijs is. Daarin wijken we af van Nederland.’ Op één aspect van het Nederlandse notariaat is hij wel jaloers. ‘De overdracht van aandelen gaat in Nederland via de notaris. In België gebeurt dat onderling via partijen. Daar is geen zicht op. Het geeft in het kader van antiwitwaswetgeving veel zekerheid als je kan vastleggen hoe aandelen tussen personen zijn overgedragen in vennootschappen’
Moderniseren
Maar sinds 1 januari is er dus wel wat veranderd bij onze zuiderburen. Katrin Roggeman, voorzitter van Fednot, het orgaan dat de notaris ondersteunt met juridische adviezen, IT-oplossingen, opleidingen en communicatie, schetst de aanleiding voor de nieuwe notariswet. ‘De vorige minister van justitie heeft in 2018 door experts een rapport laten opstellen over de toekomst van het notariaat. Dat bevatte een aantal aanbevelingen om het notariaat te moderniseren. Een andere aanleiding vormde het voornemen van de nieuwe regering in 2020 om de kosten omlaag te brengen die verbonden zijn aan de koop van een woning. En in 2021 verscheen een rapport van een overheidsinstituut dat onderzoek doet naar marktwerking, waarin werd gesteld dat de erelonen opnieuw bekeken moesten worden.’
Strenger
De Belgische minister van Justitie Van Quickenborne heeft het over de belangrijkste hervorming van het notariaat in zeventig jaar. Zo ver gaat Luc Weyts niet. De emeritushoogleraar Notarieel Recht aan de KU Leuven ziet het vooral als een nuttige aanpassing. ‘Voor het eerst is in België de figuur van de toegevoegde notaris geïntroduceerd: een volwaardige notaris, maar in loondienst. Dat is een goede zaak. Het maakt het beroep aantrekkelijk, ook voor degenen die parttime willen werken. Ook kunnen meer kandidaat-notarissen benoemd worden. Dat worden er minimaal 120 in plaats van maximaal 90 per jaar.’
Daarnaast wordt de digitalisering verder uitgebreid. Weyts: ‘We kennen al een aantal jaren de akte op afstand met de digitale volmacht. Sinds corona bestaat ook de digitale volmacht die een klant zonder fysieke verschijning voor de notaris kan gebruiken. De wet maakt het voortaan mogelijk ook definitieve akten te digitaliseren. En het tuchtrecht wordt strenger. Op dit moment zijn er elf tuchtrechtkamers op provinciaal niveau. Nu komt er een nationale tuchtraad als onderdeel van de rechtbank. Het grote voordeel is de eenvormigheid. Iedere klacht wordt behandeld door een rechter en twee notarissen uit een andere provincie dan de notaris die van een fout verdacht wordt.’
Ereloon
De wijziging die in de Belgische media de meeste aandacht kreeg, is de verlaging van de erelonen. ‘Die verlaging viel te verwachten’, aldus Weyts. ‘Bij sommige akten zijn die erelonen veel te hoog. Ik heb ooit een kapitaalsverhoging moeten doen voor een multinational. Het ging om miljarden. Daardoor kwam het ereloon uit op 350.000 euro. Ik heb dat niet durven vragen. In plaats daarvan vroeg ik 15.000 euro. “De notaris, en dan vooral de meestverdienende, kunnen we best missen”, was een geluid dat je van verschillende politici hoort. Laat een ambtenaar van de burgerlijke stand die akte maken, werd dan geroepen. Hopelijk verdwijnt dat beeld nu.’
Hoewel de verlaging aanzienlijk is – 10 procent bij de koopakte en 20 procent bij de hypotheekakte – betekent het niet dat de tarieven worden losgelaten. Deze blijven wettelijk vastgesteld worden. Weyts: ‘Er is ook geen discussie over het loslaten van tarieven. De figuur van de goedkoopste notaris zoals Nederland die kent hebben we niet.’ Schuift de Belgische wetgeving op richting Nederland? Weyts vindt van niet. ‘Alleen op het gebied van tuchtrecht.’
Inhaalslag
De Jonghe (Nationale Kamer van notarissen) kan zich wel vinden in de aanpassingen. ‘Een aantal wijzigingen komen rechtstreeks uit het expertenrapport dat door notarissen is geschreven. Dat beantwoordt aan de wensen van het notariaat. We moeten mee veranderen met de tijd. Het is daarom ook een inhaalslag. De meeste erelonen zijn vastgelegd in 1950. Veel akten – denk aan ouders die moeten instemmen met het huwelijk van hun kinderen – worden inmiddels niet meer gebruikt. Tegelijkertijd zijn er nieuwe akten bijgekomen, zoals de zorgvolmacht (levenstestament, red.). Daarvoor golden nog geen vaste tarieven.’
Ook met de nationale tuchtraad kan hij leven. ‘Dat notarissen alleen worden beoordeeld door vakgenoten, ligt maatschappelijk gevoelig. Het idee leeft dat we inschikkelijk zijn. Ten onrechte, denk ik, maar de toekomst zal het uitwijzen. We zullen zien of de nationale tuchtraad zwaardere straffen oplegt dan de provinciale tuchtkamers.’
Paniek
Roggeman (Fednot) vindt het heel belangrijk dat de kernwaarden van het notariaat in de nieuwe wet behouden blijven. ‘Een limiet aan het aantal notarissen per aantal inwoners, de notaris houdt dezelfde exclusieve bevoegdheden en vaste tarieven. Zonder die drie elementen kun je geen notariaat hebben.’ Ze vervolgt: ‘Al is op dit moment niemand happy met die verlaging van de erelonen. Het tariefbesluit was zo goed als afgerond in februari 2022. Inmiddels leven we in een heel andere economische realiteit. De lonen stijgen dit jaar met 11 procent. Dat zorgt voor paniek binnen het korps. Waarom uitgerekend nu? Het is vooral zorgwekkend voor kantoren die net zijn overgenomen. De hoogte van de overnamesom is gebaseerd op de gegevens van de laatste vijf jaar, maar de huidige vooruitzichten zijn minder rooskleurig.’
Wat verandert in België?
- Vastgoedakten worden goedkoper: gemiddeld 10 procent op het ereloon van de notaris voor de koopakte en 20 procent op het ereloon van de notaris voor de hypotheekakte en een vast bedrag voor de dossierkosten.
- Het oprichten van een vennootschap wordt goedkoper.
- De toegang tot het ambt van notaris wordt opengesteld voor veel meer jonge, bekwame juristen. In plaats van maximaal 90 kunnen er nu minimaal 120 nieuwe kandidaat-notarissen benoemd worden.
- De digitalisering van de notariële akten wordt met de nieuwe wet mogelijk gemaakt.