Meneer, mevrouw... of liever niet?

Voor- en achternaam, geboortedatum, woonplaats. Allemaal persoonsgegevens die de notaris in een akte moet opnemen. Maar nergens in de Wet op het notarisambt staat dat in notariële akten het geslacht van cliënten moet worden vermeld. Toch staat in de akte vaak standaard ‘de heer’ of ‘mevrouw’ voor de namen van de personen in kwestie. Het is een gewoonte die steeds minder past bij de huidige maatschappij, hoewel notarissen nog niet worden overspoeld met verzoeken om deze geslachtsaanduiding te verwijderen uit hun akten.
'In de wet staat dat de notaris in de akte persoonsgegevens moet opnemen, maar dat heeft geen betrekking op het geslacht', weet directeur Lucienne van der Geld van Netwerk Notarissen. 'Je moet op z’n minst de wet volgen, maar zaken die er niet in staan, kun je heel goed naar eigen inzicht invullen. Zoek samen met de betreffende persoon naar de aanspreekvorm die bij hem past, want wie ben jij om de cliënt iets op te leggen wat deze niet wil?'

Oren en ogen open

Notaris Liesbeth Verhagen, een bekende in het queer circuit vanwege haar ervaring met donorcontracten, heeft nog geen verzoeken van cliënten om een genderneutrale akte gehad. Toch heeft zij alle woorden die kunnen duiden op genderstereotypering al uit haar modelakten gehaald. Dus geen erflater en erflaatster, maar overledene. En geen vader of moeder, maar ouder. Verder houdt ze haar oren en ogen open in de communicatie met klanten. 'Als ik in het eerste mailcontact zie dat iemand in haar handtekening zijn/haar als pronouns heeft opgenomen, dan weet ik dat diegene met gender bezig is, dus dan let ik daar extra op.'
Automatisering is soms een handicap bij dit gewenste maatwerk, weet de Volendamse notaris uit ervaring. Wie persoonsgegevens haalt uit de Basisregistratie Personen, krijgt het geslacht er automatisch bij. En in het KIK-systeem van het Kadaster, dat automatisch akten genereert, kun je sommige gegevens niet aanpassen. 'Heel vervelend. Vergelijk het met bedrijfscommunicatie waarbij iedereen standaard met jij wordt aangesproken; dat wil een 80-jarige helemaal niet.'

Non-binair persoon

Het Kadaster wil juist voorkomen dat mensen zich buitengesloten voelen. Zo houdt de overheidsdienst op zijn website en in de correspondentie rekening met laaggeletterden. Een artikel in – nota bene – Notariaat Magazine over diversiteit bracht bewaarder Jacques Vos van het Kadaster op het idee om de omgang van zijn organisatie met gender onder de loep te nemen. 'Wij faciliteren zo goed mogelijk. Er kan ook al veel. Als de notaris in zijn akte niet opneemt of iemand man of vrouw is, gaan wij dat ook niet opvoeren.'
De modellen die het Kadaster aanbiedt, zijn al makkelijk aan te passen voor paren van hetzelfde geslacht. Maar de uiteenlopende genderidentiteiten die tegenwoordig opgeld doen, maken dat Vos nog niet tevreden is. 'We moeten de mogelijkheid bieden om andere voornaamwoorden dan alleen mannelijke en vrouwelijke te gebruiken. Voor een non-binair persoon kan de notaris nu al wel een akte opstellen, maar die kan hij niet aanbieden via KIK. Automatische verwerking is dus nog niet mogelijk.'
Als het alleen gaat om het aanpassen van de voornaamwoorden, kan de klus meevallen. Maar Vos wil het grondig aanpakken. Daarvoor heeft hij ook de hulp van de KNB ingeschakeld. Een nog op te richten werkgroep met KNB-leden moet zich buigen over de neutraliteit van het taalgebruik in akten, maar bijvoorbeeld ook van notariële termen.

Leden van de directie

Dat het onderwerp aandacht heeft in de juridische wereld, valt onder andere op te maken uit de belangstelling voor de cursus genderinclusief taalgebruik, die Stichting Forward aanbiedt. Deze stichting zet zich in voor LHBTQIA-personen in de juridische beroepsgroep. 'Juridische stukken zijn vaak doorspekt met "de heer" en "mevrouw". Of ze gaan uit van de mannelijke persoonsvorm waar alle genderidentiteiten worden bedoeld. Dat is niet meer van deze tijd', zegt voorzitter Chris Noordam. Bovendien kun je het in veel gevallen makkelijk vermijden. 'Je hoeft de directie niet aan te spreken met "beste dames en heren", je kunt ook "beste leden van de directie" gebruiken. Formuleer zo inclusief mogelijk als je een groep aanspreekt, zodat iedereen zich erin herkent, ongeacht genderidentiteit.'
De adviezen die de Taalunie afgelopen zomer uitbracht over genderbewust taalgebruik bieden houvast voor wie nog niet zo thuis is in inclusief formuleren. Dat hoeft helemaal niet moeilijk te zijn, zegt ook taalkundige Roos de Bruyn, verbonden aan de taaladviesdienst van Onze Taal. 'In plaats van "Iedereen weet wel wat zijn sterke punten zijn", kun je ook zeggen: "De meeste mensen weten wel wat hun sterke punten zijn"’, of "Meestal weet je wel wat je sterke punten zijn".’

Genderoverkoepelende term

Voor notaris Verhagen staat buiten kijf dat je niemand met taal voor het hoofd wil stoten. Dat sommige cliënten juist belang hechten aan het vermelden van hun vrouwelijke of mannelijke identiteit, bewijst voor haar dat het altijd om maatwerk gaat. 'Een transgender die net de transitie van man naar vrouw heeft doorgemaakt, wil juist geen genderneutrale akte. Die wil aangesproken worden als vrouw. Daarom wil ik geen al te principieel standpunt innemen. Ik kijk naar de klant en wat die wil. Het valt mij ook op dat bij genderneutraal taalgebruik nogal eens wordt gekozen voor een mannelijke vorm die bruikbaar is voor zowel mannen als vrouwen, bijvoorbeeld koper of echtgenoot. Als dat kan, kies ik liever voor een genderoverkoepelende term, zoals kopende partij of partner.'
Het belangrijkste voor zowel de klant als de notaris is dat de tekst juridisch standhoudt. Dat is ook waar bewaarder Vos van het Kadaster alle mogelijke veranderingen steeds aan zal toetsen. 'Hoe houd je de akte juridisch sluitend? Als de rechter eraan te pas moet komen om de tekst te interpreteren, dan streef je je doel voorbij. Dat moeten we niet willen.'

Tips voor inclusieve omgangsvormen

• Ga het gesprek aan over hoe iemand zich identificeert. Dan is dat meteen duidelijk en hoeft die persoon er niet zelf over te beginnen. Het moet geen taboe zijn om over genderidentiteit te praten.
• Geslacht doet er vaak niet toe, bijvoorbeeld bij een sollicitatie. Vraag er in die gevallen niet naar of formuleer zo dat iedereen zich aangesproken voelt. Dus niet ‘geachte heer/mevrouw’, maar ‘geachte lezer’.
• Wees creatief! Kijk niet alleen naar waar je voornaamwoorden moet vervangen, soms kun je een zin zo ombouwen dat je geen voornaamwoorden meer nodig hebt. Gebruik inclusievere taal, zonder afbreuk te doen aan de inhoud.

Praat mee over genderneutraal taalgebruik in het notariaat
Hebt u ideeën over hoe het taalgebruik in akten genderneutraler kan? Neem dan deel aan de werkgroep van de KNB en het Kadaster die zich zal buigen over genderneutraal taalgebruik in het notariaat. In 3 of 4 bijeenkomsten willen wij komen tot meer genderneutrale standaardteksten die notarissen op verzoek van hun cliënt kunnen gebruiken. Wij streven ernaar de eerste bijeenkomst voor de zomervakantie te organiseren. Interesse? Neem contact op met KNB-adviseur Ilona Altuntaş, i.altuntas@knb.nl.