Wie krijgt je data na je dood?

De meeste mensen zijn zich amper bewust van wat er na hun dood met hun virtuele eigendommen gebeurt. Uit een onderzoek dat het ministerie van Binnenlandse Zaken in 2021 liet uitvoeren, blijkt dat 61 procent zelfs nog nooit heeft nagedacht over de eigen digitale nalatenschap. En dat terwijl de gevolgen groot kunnen zijn als je niets regelt. Zo spanden Nederlandse ouders twee jaar geleden een rechtszaak aan tegen Microsoft om toegang te krijgen tot de e-mails van hun overleden zoon. Microsoft weigerde die toegang op grond van privacy. In Duitsland oordeelde de rechter in een vergelijkbare zaak dat digitale berichten op Facebook niet anders zijn dan fysieke brieven of dagboeken. Ook de Nederlandse rechter stelde de ouders in het gelijk. Volgens de rechter is privacywetgeving niet van toepassing op overledenen.

Wachtwoorden

Jacqueline de Lange, notaris bij De Lange & Kortland Netwerk Notarissen, krijgt veel positieve reacties van cliënten als ze de digitale nalatenschap ter sprake brengt. 'Ze zijn blij dat je hen erop wijst. Ik vraag altijd naar de gezinssituatie. Mensen die kinderen hebben met sociale media-accounts en een telefoon, moeten daarover nadenken. Zorg dat je afspraken maakt over wachtwoorden, zodat je bij de foto’s kan en hun vrienden kan waarschuwen als er iets met ze gebeurt. Anderen weten vaak niet wat je online doet en welke accounts je hebt. Als je niets doet, blijf je online doorleven. Denk aan de jaarlijkse mededelingen van Facebook op je verjaardag.'
Zonder wachtwoorden en inlogcodes is het voor nabestaanden heel moeilijk om toegang te krijgen tot de digitale nalatenschap. 'Je hebt die gegevens nodig om de nalatenschap fatsoenlijk te kunnen afwikkelen. Je wilt niet alleen digitale abonnementen kunnen stopzetten, maar ook waardebonnen of tegoeden ophalen. Ook bij cryptovaluta kan je alleen komen als je een sleutel hebt in de vorm van een code. Deze valuta staan vaak op een exchange website of worden bewaard in een wallet. Zonder wachtwoord heb je geen toegang en het is ook niet mogelijk om het wachtwoord te resetten.'

Bewustwording

Het komt in de praktijk nog niet vaak voor dat mensen afspraken over hun digitale nalatenschap vastleggen in een testament. De Lange: 'Ik probeer vooral bewustwording te creëren. Sommige cliënten willen het zelf regelen. Het voordeel van een testament is dat het voor iedereen duidelijk is wat je doet. Je geeft de nabestaanden zeggenschap. Ik vraag zoveel mogelijk uit. Wat heb je aan sociale media-accounts? En welke digitale bezittingen heb je? Waar staan de wachtwoorden? En wat zijn je wensen: wil je dat je profiel verwijderd wordt? Of dat er een herdenkingspagina van wordt gemaakt? Wat wil je dat er gebeurt met je Whatsapp-berichten en mailverkeer? Al die informatie neem ik als tekstblok op bij de executeursbenoeming.' Verder kan het volgens De Lange handig zijn om bij een digitale nalatenschap een executeur met een bijzondere opdracht te benoemen. 'Dat is een specifieke persoon die alleen de digitale onderdelen van de nalatenschap afwikkelt. Omdat wachtwoorden vaak veranderen, adviseer ik mensen daar zelf afspraken over te maken. Het leven is weerbarstig. Mensen leggen een wachtwoord vast en veranderen het daarna weer. Daarom adviseer ik altijd op zoek te gaan naar een werkbaar systeem. Zet een bestand op je laptop met wachtwoorden. Sommige mensen hebben een digitale kluis of gebruiken een wachtwoordmanager.'
Onlangs had ze een afhandeling van een testament van een overledene die actief handelde in cryptovaluta. 'Hij kocht niet alleen cryptovaluta, maar deed ook aan minen. Daarbij maakt je computer onderdeel uit van een cryptonetwerk. Gelukkig had hij een vriend die daarin ook actief was als speciale executeur voor zijn cryptovaluta benoemd. Net zoals je een legaat voor sieraden maakt, moet je dit ook regelen.'

Digitale slotenmaker

Wanneer nabestaanden geen toegang krijgen tot computer, smartphone of tablet, kunnen ze professionele hulp inschakelen. Digital Life Legacy, een kenniscentrum voor digitale nalatenschap, maakt gegevens beschikbaar die op apparatuur van een overledene staan. 'Plat gezegd zijn we een digitale slotenmaker', aldus Brandon Kwey, expert digitale nalatenschap bij Digital Life Legacy. 'Mijn collega Sander van der Meer heeft een achtergrond in de digitale forensische opsporing. Wij maken gebruik van apparatuur die ook door politie en justitie wordt gebruikt.'
Het probleem voor nabestaanden is dat ze – als er niets is geregeld – nergens recht op hebben, vervolgt hij. 'De meeste data in de cloud zijn gekoppeld aan een account. Je bent in feite geen eigenaar van die data, maar gebruiker. Dat betekent dat je bent overgeleverd aan de voorwaarden van het platform dat de dienst aanbiedt. Omdat wij iemands apparatuur kunnen ontsluiten, lukt het vaak ook toegang te krijgen tot de accounts van de overledene. Vooral als iemand plotseling overlijdt, is dat voor de nabestaanden heel belangrijk. Soms staan alle foto’s van het gezin op de iPhone van een overleden vader. We waarschuwen nabestaanden wel dat ze ook onverwachte informatie kunnen aantreffen. Bijvoorbeeld als blijkt dat iemand een buitenechtelijke verhouding had. In het geval van suïcide kan het helpen bij de verwerking als je op een laptop een afscheidsbrief vindt of als je ziet wat iemand de laatste uren heeft gedaan.'

Erfeniscontact

Hoe heeft Kwey zelf zijn digitale nalatenschap geregeld? 'Ik heb mijn vriendin gemachtigd. Bij online diensten als iCloud, Google, LinkedIn en Facebook kun je een erfeniscontact instellen. Als jouw account lange tijd niet wordt gebruikt, dan krijgt het erfeniscontact een mail met de mogelijkheid om de data te bekijken en een deel van het beheer over te nemen. En ik heb haar het wachtwoord van mijn telefoon en laptop gegeven.'
Digital Life Legacy herstelt niet alleen dierbare data, maar wordt ook regelmatig door notarissen ingeschakeld om data te vernietigen. 'Identiteitsfraude na een overlijden is een risico dat bij de digitale nalatenschap hoort. Wanneer er geen erfgenamen zijn en de notaris als executeur optreedt bij het afwikkelen van de nalatenschap, dan moet hij ervoor zorgen dat er niets meer op de apparatuur staat die bij de inboedel hoort. Wij hebben de tools om gecertificeerd data te verwijderen. Voor notarissen hebben we ook een cursus ontwikkeld. Daarin informeren we ze over de wetgeving en de voorwaarden van techbedrijven. De Universiteit van Amsterdam constateerde in 2021 in een onderzoek dat de huidige wetgeving niet aansluit bij de praktijk. In 2025 komt er een Europese digitale grondwet waarin de digitale nalatenschap geregeld moet worden. Zo ver is het nog niet. Daarom zijn de waardevolle tips die je als notaris kan geven zo belangrijk. Praten over je eigen sterfelijkheid doe je bij de notaris. Daar hoort dit bij.'