Dertien-in-een-dozijntestament: notaris onderschat belang van gedegen onderzoek en vastlegging in dossier

Casus

Erflaatster maakt in 2016 een testament bij de voorganger van de notaris. Daarin benoemt zij ná haar echtgenoot haar schoonzus en diens drie kinderen tot erfgenamen, met legaten voor haar broer en twee zussen. De huisarts van erflaatster noteert in juni 2017 dat erflaatster is gediagnosticeerd met de ziekte van Alzheimer. In maart 2018 geeft een medewerker van het Centrum Indicatiestelling Zorg een indicatie af voor 'beschermd wonen met intensieve dementiezorg'.
Erflaatster wordt op 11 april 2018 opgenomen in een zorginstelling. De notaris passeert op 6 april 2018 het (laatste) testament van erflaatster, waarbij zij de drie kinderen van haar schoonzus tot haar enige erfgenamen benoemt en de legaten aan haar eigen familie schrapt. De echtgenoot overlijdt eind 2018. Erflaatster overlijdt in 2021 op 85-jarige leeftijd.
De vijf klagers – de zussen van erflaatster en de drie kinderen van een overleden broer – roepen de nietigheid in van het laatste testament. Bij vonnis in kort geding van maart 2022 veroordeelt de voorzieningenrechter de notaris tot afgifte van de testamenten van erflaatster van 2016 en 2018 aan klagers, voor zover zij daarin niet zijn uitgesloten als erfgenamen. Eisers kunnen aan de hand van deze testamenten hun proceskansen vaststellen in een mogelijke procedure. De notaris zendt de testamenten aan klagers toe. In juni 2022 stellen klagers de notaris aansprakelijk voor de door hen gestelde schade: voor klagers 1 tot en met 3 samen 25.000 euro en voor klaagsters 4 en 5 ieder 25.000 euro.

De klacht

Meerdere indicatoren hadden aanleiding moeten vormen om de wilsbekwaamheid van erflaatster nader te (laten) beoordelen. Ook heeft de notaris onvoldoende gewaarborgd dat erflaatster haar wil op onafhankelijke wijze – zonder beïnvloeding van derden – heeft kunnen overbrengen.

Het verweer

Uit het dossier blijkt niet dat erflaatster niet zelf contact met de notaris heeft opgenomen, maar zelfs al zou de echtgenoot contact hebben opgenomen, dan is dat niet ongebruikelijk. De notaris kan zich niet herinneren of de echtgenoot bij de bespreking aanwezig was. Waarschijnlijk niet, omdat de echtgenoot in die periode in het ziekenhuis lag. Erflaatster legde zelf helder uit wat zij wilde wijzigen en waarom. De door erflaatster gewenste wijzigingen waren beperkt, begrijpelijk en niet complex. Er rees geen twijfel over haar wilsbekwaamheid en haar onafhankelijke wilsvorming.

Het oordeel

1. De notaris had er beter aan gedaan als hij had achterhaald van wie het initiatief voor het testament kwam en of erflaatster zelf of met anderen naar zijn kantoor was gekomen, zodat hij de uitkomst kon meenemen in zijn beoordeling van erflaatsters wilsvorming.
2. De echtgenoot was ten tijde van de bespreking weer thuis.
3. Het laten vervallen van de legaten is wel degelijk ingrijpend omdat daardoor de gehele nalatenschap bij haar schoonfamilie terecht is gekomen. De notaris wist ook niet meer waarom de eerder aan klagers toegekende legaten moesten komen te vervallen.
4. De notaris heeft niet duidelijk kunnen maken welke (controle)vragen hij aan erflaatster heeft gesteld of wat hij precies met haar heeft besproken. Sterker nog, de notaris heeft te kennen gegeven dat hem weinig is bijgebleven van het passeren van het testament. Volgens hem betrof het een dertien-in-een-dozijnzaak.
5. De notaris gaf aan dat hij de wilsbekwaamheid van een cliënt beoordeelt door hem/haar zelf aan het woord te laten over wat hij/zij wil (wijzigen). Verder stelt hij controlevragen en let hij erop hoe cliënten reageren als hun koffie of thee wordt aangeboden. Volgens de notaris gaat het om een 'fingerspitzengefühl'.
6. Over beoordeling van de wils(on)bekwaamheid en de (on)afhankelijke wilsvorming heeft de notaris niets vastgelegd in zijn dossier. Voorts zijn de aantekeningen niet gedateerd en staat vermeld dat de 'zus' uit het testament moet, terwijl deze mevrouw de schoonzus is.

Een zorgverlener verklaarde nog dat erflaatster 's nachts dwaalde, verward en verdrietig was en geen enkel idee had van de plaats en tijd. 'Erflaatster kon haar wil niet meer bepalen. Haar wil werd haar vaak opgedrongen door haar man. In eigenlijk alle opzichten snapte ze niet waar het over ging als je iets aan haar vroeg.' De notaris heeft onzorgvuldig gehandeld bij de totstandkoming van erflaatsters testament.
Gezien de ernst van de verweten gedraging is de maatregel van berisping gerechtvaardigd.

De notariskamer legt de maatregel berisping op.

Kamer voor het notariaat ’s-Hertogenbosch 15 mei 2023, ECLI:NL:TNORSHE:2023:10

Opmerking

Door de vergrijzing krijgt het notariaat steeds meer te maken met beoordeling van de wilsbekwaamheid. Daar kunnen notarissen niet zorgvuldig genoeg mee omgaan. Juist hiermee kunnen zij hun toegevoegde waarde laten zien.