Vrijstellingen voor studie notarieel recht?

Joyce Luijsterburg, register-notarisklerk

'Al twintig jaar werk ik in het notariaat – sinds 2009 als notarisklerk – en ik zou niets liever willen dan kandidaat-notaris worden. Vijf maanden geleden schreef de KNB in een post op LinkedIn dat er zo weinig jonge kandidaat-notarissen zijn. Mijn reactie daarop luidde: bied notarisklerken die al jaren in de notariële praktijk werken dan vrijstellingen voor de studie notarieel recht. Wij beschikken over veel juridische kennis, dragen het notariaat een warm hart toe en sommigen willen graag hogerop. Op dit moment is dat nagenoeg onmogelijk: notarieel recht is een voltijdse vierjarige studie die niet te combineren valt met een fulltimebaan.'
Achteraf bleek dat de vierjarige klerkenopleiding die ik ooit voltooide geen status heeft, net zomin als de speciaal voor de notarisklerk in het leven geroepen aanvullende tweejarige hbo-rechtenstudie die ik daarna volgde. Eerder werd ons voorgespiegeld dat die tweede studie ook onze klerkenopleiding een hbo-status zou verschaffen, zodat we konden doorstromen naar de academische studie notarieel recht. Helaas bleef het bij loze beloften, want ik moet eerst een master rechten halen voordat ik aan notarieel recht mag beginnen.
Dat officiële erkenning ontbreekt voor wat ik weet en kan, vind ik onbegrijpelijk. Ik beschik over een load aan juridische notariële expertise – vooral als het gaat om registergoed en personen- en familierecht – en ik zou vrijstellingen voor de studie notarieel recht voor notarisklerken terecht vinden.
Om mij heen zie ik dat steeds meer kantoren kandidaat-notarissen zoeken. Dan denk ik: maak het de juridisch onderlegde medewerkers die al lang in het vak werken en ongelooflijk graag willen doorstromen niet zo lastig. Zorg in elk geval voor een deeltijdstudie. Ik vraag niet of je mij simpele toetsen wil voorleggen. Haal ik de tentamens niet, dan krijg ik geen bul. Wat is het probleem?'

Leon Verstappen, hoogleraar privaatrecht Rijksuniversiteit Groningen

'Iedereen die het beroep van kandidaat-notaris wil uitoefenen, moet aan dezelfde eisen voldoen en dus eenzelfde vooropleiding hebben gevolgd. Dus ja, natuurlijk moeten notarisklerken en hbo-juristen de hele studie notarieel recht doorlopen, zoals dit ook geldt voor studenten notarieel recht. Waarom zou je aan de ene categorie minder hoge eisen stellen dan aan de andere? Vijf Nederlandse universiteiten bieden de opleiding notarieel recht en hebben hiervoor een eigen studieprogramma ontwikkeld. In Groningen schaften wij de deeltijdvariant af omdat er te weinig belangstellenden waren en dan is het te duur om zo’n studie in de lucht te houden.
Vanzelfsprekend beschikt een notarisklerk of hbo-jurist die al jaren in de notariële praktijk werkt over veel juridische expertise. Maar hoe stel je als universiteit vast of iemand op grond van zijn dienstjaren in het notariaat in aanmerking komt voor een vrijstelling voor een of meer onderdelen van de studie notarieel recht? Dat moet je bijna per persoon onderzoeken. Volgens artikel 6 van de Wet op het notarisambt en artikel 2 van het Besluit op het notariaat moet academisch onderwijs met een bepaalde inhoud zijn genoten wil iemand kandidaat-notaris kunnen worden. Mét die opleiding mag je alles doen in het notariaat. In de huidige wettelijke regeling is geen traject met vrijstellingen opgenomen, dus zonder wetswijziging krijg je dat niet geregeld.
Eén ding staat vast: elke kandidaat-notaris zal aan dezelfde studie-eisen moeten voldoen. Hoe garandeer je anders dat men over dezelfde kwalificaties beschikt? Hoe iemand ook instroomt, mijn belangrijkste voorwaarde is dat elke kandidaat-notaris het notariële werk op academisch niveau moet kunnen verrichten. Je moet diepgaande kennis van het recht hebben en weten waarom dingen op een bepaalde manier geregeld zijn. In afwijkende en complexe casussen moet je beslissingen kunnen nemen die juridisch verantwoord zijn, omdat de notaris hiervoor aansprakelijk is en de cliënt dat van je verwacht.'

Karina Schutz-ten Rouwelaar, notaris in Steenbergen

'De studie notarieel recht zou gemakkelijker toegankelijk gemaakt moeten worden voor notarisklerken en Nederlands Recht-juristen. Meestal krijgen zij geen vrijstellingen omdat ze geen universitaire studie hebben gevolgd of hun studie te lang geleden hebben afgerond. Tja. Als er nou íemand is die net zoveel kan als een (kandidaat-)notaris, dan is dat een juridisch medewerker met jaren notariële praktijkervaring.
Ook bij ons werken enkele notarisklerken oude stijl die dagelijks bezig zijn met vastgoed. Hun kennis op dat terrein reikt dieper dan die van mij, omdat ik ook andere dingen doe. Als ze iets niet weten, kijken ze net als ik eerst naar de wet en de jurisprudentie. En laat ik niet flauw doen: toen ik na mijn studie op kantoor begon, kon ik eigenlijk nog helemaal niks.
Soms zit er wel degelijk een verschil in denkniveau tussen een hbo-jurist en een universitair geschoolde. Maar er zijn ook universitaire vakken waarvan ik denk: wat kun je een notarisklerk die al twintig jaar in de notariële praktijk werkt en elk jaar de verplichte PE-punten haalt, nog bijleren wat hij niet al lang weet?
Ik pleit niet voor lukrake vrijstellingen. Laat de universiteit aan de voorkant stevig toetsen of iemand over het juiste niveau beschikt. Zo ja, dan kom je in aanmerking voor een vrijstelling en anders moet je de vakken alsnog volgen. Zo filter je degenen met te weinig kennis eruit.
In deze regio is het ontzettend moeilijk kandidaat-notarissen te vinden. Het gebeurt hier steeds vaker dat juridisch medewerkers op kosten van kantoor de studie notarieel recht volgen, in de hoop straks een kandidaat-notaris te hebben. Vooral juridisch medewerkers die al jaren in het notariaat werken, zijn gegrepen door dit vak. Maak de instap naar de studie notarieel recht voor hen aantrekkelijker, dan is de kans groot dat we hen binnenboord houden.'