'Het vertrouwen in de overheid staat onder druk'
'Cliënten weten dat er iets aan de hand is met box 3. Ze vragen naar de ins en outs, maar die zijn voor niemand nog echt duidelijk. Dit komen alle EPN-notarissen tegen', zegt Martijn Maas, notaris bij Heuvelrug Notarissen in Wijk bij Duurstede en voorzitter van EPN, de vereniging van estate planners in het notariaat. Marjolijn den Otter, notaris bij Wilbrink & Den Otter in Hengelo en EPN-bestuurslid, herkent dit. 'Klanten zijn heel kien op box 3. Ze weten dat er van alles speelt.' Ook zij heeft last van de onduidelijkheid. 'Als het gaat om schenk- en erfbelasting kunnen we alles doorrekenen, maar het is onzeker wat het effect is voor de vermogensrendementsheffing in box 3. Dat maakt het ingewikkeld om klanten te adviseren.'
Fictief rendement
Ooit was box 3 een eenvoudige belasting. Mensen betaalden belasting over een fictief rendement van 4 procent. Maar omdat spaarders dat rendement niet behaalden, kwam er steeds meer kritiek. Mensen maakten massaal bezwaar en spanden procedures aan. Daarom werd het tarief in 2017 aangepast. Voor het eerste deel van het vermogen ging de fiscus uit van een laag rendement, voor het meerdere van een hoog rendement. Dit systeem kreeg eveneens veel kritiek te verduren. De Hoge Raad oordeelde dat het systeem niet eerlijk was. Sinds dit jaar gelden voor spaargeld, overige bezittingen en schulden verschillende fictieve rendementen waarover belasting moet worden betaald.
Ook tegen dit systeem is bezwaar, omdat ook dit te veel zou afwijken van de werkelijke rendementen. In maart 2024 wordt een arrest van de Hoge Raad verwacht. 'De advocaat-generaal zegt in zijn advies dat er een bepaalde marge mag zijn tussen het wettelijke en het werkelijke rendement', zegt Hanneke Kroonenberg, hoofd van het Kenniscentrum van Van Lanschot Kempen. 'Hoe dat eruit ziet, weten we niet. Nu is het wachten op de Hoge Raad.' Uiteindelijk is het de bedoeling dat de werkelijke rendementen belast gaan worden. Dit is uitgesteld tot 2027.
Papieren schenkingen
In de praktijk lopen notarissen vaak aan tegen de onduidelijkheid over box 3 bij papieren schenkingen van ouders aan kinderen. Bij zo'n schuldigerkenning uit vrijgevigheid krijgt een kind een vordering op de ouder. De ouder betaalt het kind een wettelijke rente van 6 procent. 'Het kind betaalt over de vordering belasting over een forfaitair rendement van 6,17 procent, terwijl de fictieve rente bij de ouders op schulden maar 2,57 procent is', zegt Maas.
'Bovendien is het veronderstelde rendement van het kind hoger dan het rendement dat het kind in werkelijkheid krijgt.'
Het rendement op schulden en bank- en spaartegoeden wordt pas begin 2024 definitief vastgesteld. Kroonenberg: 'Als straks blijkt dat er inderdaad een marge mag zijn tussen het werkelijke en het forfaitaire rendement, kan ik me voorstellen dat het verschil tussen 6 procent – de rente die het kind ontvangt van de ouders – en het forfaitaire rendement van 6,17 procent binnen die marge valt.' Ze merkt op dat het forfaitaire rendement op overige bezittingen in 2024 daalt naar 6,04 procent, zodat het verschil kleiner wordt. Overigens geldt het forfaitaire rendement niet voor schuldigerkenningen aan minderjarige kinderen. Kroonenberg: 'Dat is met Prinsjesdag gerepareerd. Het is gedefiscaliseerd, omdat je als ouder de inkomstenbelasting van je minderjarige kind moet betalen.' Maar zij verwacht dat het verschil tussen het fictieve rendement op schulden en de werkelijke rente die mensen over schulden betalen mogelijk niet binnen de marge valt. 'Dat ligt ver uit elkaar: 6 of 2,57 procent.' Voor schulden tussen echtgenoten onderling speelt dit volgens haar niet meer. 'Ook dat is inmiddels gedefiscaliseerd.' Dat de forfaitaire rente zo laag is, komt doordat de overheid niet kijkt naar de actuele rentestand, zegt ze. 'De forfaitaire rente is gebaseerd op de rente van lopende woninghypotheekleningen en die zijn vaak laag.'
Herroepingsclausules
Door de onduidelijkheid over box 3 komen papieren schenkingen tussen ouders en kinderen 'aanzienlijk minder vaak' voor, merkt Den Otter. 'En als het gebeurt, maak ik een herroepingsclausule, zodat mensen de schenking kunnen terugdraaien als het nadeliger uitpakt dan ze verwachten.' Ook Maas maakt op verzoek van zijn cliënten vaker herroepingsclausules, al is hij daar geen voorstander van. 'Daarmee creëer je rechtsonzekerheid. Als je de keuze maakt om te schenken, past daar naar mijn smaak geen herroepingsclausule bij.'
Den Otter ziet dat overdrachten van woningen van ouders aan kinderen ook minder vaak voorkomen. 'Dat was al zo door artikel 10 van de Successiewet, de clausule die bepaalt dat de woning als de ouder er blijft wonen alsnog belast wordt voor de erfbelasting, maar door de onzekerheid over box 3 is het nog minder. Hoe wordt die woning straks belast bij het kind?'
Een ander lastig punt is de aanschaf van een tweede huis als belegging. Wat kan een notaris daarover het beste adviseren? 'Beleggingspanden werden vaak in box 3 gekocht, want dan was de waardestijging onbelast', zegt Kroonenberg. 'Maar in 2027 wordt die stijging wel belast. Je ziet dat mensen daarom nu panden aankopen in de bv.' Het is hoe dan ook iets waarover je moet nadenken, adviseert ze. 'Je moet direct de juiste keuze maken. Want als je straks met een pand van box 3 naar de bv wilt, betaal je 10,4 procent overdrachtsbelasting.'
Derdengeldrekening
Box 3 leverde dit jaar ook een probleem op voor de derdengeldrekening. Bedragen op deze rekening, zoals de waarborgsom voor een woning of een nalatenschap die nog niet afgewikkeld is, werden beschouwd als vordering. In dat geval moet de cliënt van de notaris belasting betalen over een rendement van 6,17 procent. 'Op Prinsjesdag is dat gerepareerd met terugwerkende kracht naar 1 januari 2023', zegt Kroonenberg. 'Je mag dit geld nu opgeven als banktegoed.'
Maas is blij met deze reparatie. 'Dat zorgt voor rust. Geld op een derdenrekening beschouwen als een vordering kan druk geven. Het risico bestaat dat mensen dan bijvoorbeeld bij de afhandeling van een nalatenschap akkoord gaan met voorstellen van een familielid waarmee ze het eigenlijk oneens zijn. Alleen maar om ervoor te zorgen dat alles sneller afgehandeld wordt en het geld eerder op hun bankrekening terechtkomt. Dankzij deze reparatie valt dit mogelijk ongewenste gevolg weg.'
Gewenste personen
Maas vertelt dat zijn cliënten ondanks de onduidelijkheid over box 3 over het algemeen blijven doen wat ze toch al van plan waren. 'Mensen denken bij estate planning weleens dat het de bedoeling is dat je zo min mogelijk belasting betaalt', zegt hij. 'Dat is niet zo. Je wilt niet onnodig veel belasting betalen, maar het belangrijkste in ons vak is dat het vermogen zo goed mogelijk bij de gewenste personen of instellingen terechtkomt. Denk aan ouders die hun kinderen willen helpen bij de aanschaf van een woning. Of kinderen die ervoor willen zorgen dat moeder die geld op de bank heeft omdat ze haar huis heeft verkocht, over een paar jaar een lagere eigenzorgbijdrage gaat betalen. Mensen zeggen: we gaan niet wachten tot 2027.'
Den Otter benadrukt dat het belangrijk is dat er snel duidelijkheid komt. 'Het vertrouwen in de overheid is een groot goed en dat staat onder druk. Onzekerheid over box 3 helpt dan niet. Hoe langer dit duurt, hoe vervelender het is. Voor mijn cliënten, maar ook voor Nederland.'