'Hoe vinden we malafide sujetten zonder de privacy te veel geweld aan te doen?'

Hoe kunnen poortwachters zo effectief en efficiënt mogelijk bijdragen aan de aanpak van witwassen, terrorismefinanciering en naleving van sancties? Die vraag hebben poortwachters – waaronder de KNB – en ondernemingsorganisaties VNO-NCW en MKB-Nederland voorgelegd aan adviesbureau KMPG. In oktober verscheen het rapport 'Krachten gebundeld'. Lana Gerssen en Hans van der Ploeg van respectievelijk makelaarsorganisatie NVM en VBO en Martin Wörsdörfer van de vereniging van trustkantoren Holland Quaestor reageren op de problemen én oplossingen die KPMG noemt.

Probleem: meldingsangst
Oplossing: overheidsbescherming

Wellicht de meest opvallende observatie uit het rapport – angst om verdachte cliënten te melden bij de Financial Intelligence Unit (FIU-Nederland) – is herkenbaar voor zowel makelaars als trustkantoren. VBO-directeur Hans van der Ploeg vat de lastige positie van makelaars beeldend samen. 'Als je een melding doet en er blijkt daadwerkelijk iets aan de hand te zijn, kom je met naam en toenaam in het strafdossier. Dat is voor een makelaar of taxateur ongelooflijk eng. Ik zeg weleens gekscherend: stel, de voorzitter van de Raad van Bestuur van de ING-bank doet een melding. Voordat een crimineel hem heeft gevonden, is hij een heel eind verder. Maar de lokale makelaar in Tytsjerksteradiel komt hij na een paar jaar gevangenisstraf wel opzoeken, hè?'
Maar aan niet-melden kleeft ook een risico. Van der Ploeg: 'VBO-leden vallen onder het centraal tucht- recht. De zwaarste sanctie die ze kunnen krijgen is een royement, wat plat gezegd betekent dat je als makelaar of taxateur geen lid meer mag zijn van een branchevereniging. Niet-melden kan leiden tot zo'n tuchtrechtelijke veroordeling.' Volgens Martin Wörsdörfer, voorzitter van Holland Quaestor, speelt angst bij meldingen ook in de trustsector een grotere rol dan gedacht. 'En let op: als iemand bang is om te melden, dan zit er waarschijnlijk juíst iets fout bij de cliënt.'
Het KPMG-rapport pleit voor bescherming van poortwachters als ze bang zijn voor represailles na het doen van meldingen bij de FIU-Nederland. Makelaar, vakgroepvoorzitter en NVM-bestuurslid Lana Gerssen gaat nog een stap verder. 'Makelaars willen heel graag anoniem kunnen melden. Dan zijn we beschermd als het foute boel blijkt te zijn.' Ook Wörsdörfer ziet iets in die mogelijkheid. Persoonlijke feedback van de FIU na een melding vinden zowel makelaars als trustkantoren belangrijk. Gerssen: 'Als je weet wat met je melding gebeurt, kun je daarvan leren. Dat motiveert.'

Probleem: dure, inefficënte cliëntscreening
Oplossing: samenwerken en innovatie

Behalve met angst hebben makelaars ook te maken met groeiende kosten en administratieve rompslomp van de verplichte cliëntscreening volgens de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (Wwft). Gerssen: 'De meeste makelaarskantoren zijn kleine ondernemingen zonder complianceafdeling. Bureaus die in abonne- mentsvorm cliëntonderzoek uitvoeren gaan grondig te werk, maar zijn duur. De klant zit er niet op te wachten dat je die kosten doorrekent in je makelaarstarief. Sommige makelaars doen die cliëntonderzoeken daarom misschien minder uitgebreid. Die afweging vanuit commerciële belangen zou er niet moeten zijn.'
Het screenen van cliënten duurt volgens makelaars en trustkantoren onnodig lang door een gebrek aan samenwerking tussen poortwachters. Innovatie – bijvoorbeeld de Europese digitale identiteit eID en digitale ondertekening – kan dat proces versnellen als dit ook door het notariaat breed gedragen wordt, zeggen makelaars. Van der Ploeg: 'Over de cliëntidentificatie praat ik met de KNB weleens. Kunnen we dat met behulp van alle innovatieve technologie niet makkelijker en sneller maken, zodat we het niet zes keer hoeven te doen maar één keer? Dan kunnen we elkaar ook makkelijker waarschuwen.' Gerssen is het eens met Van der Ploeg. 'Met een gekoppeld waarschuwingssysteem valt iemand die wil witwassen waarschijnlijk in het begin van de keten sneller door de mand.' Ook Wörsdörfer vindt dit een goed idee. Hij denkt daarbij bijvoorbeeld aan informatiedeling tussen trustkantoren en notarissen bij de oprichting van een vennootschap.

Probleem: te starre privacywetgeving
Oplossing: wetgevingsinitiatieven

Bij informatiedeling tussen poortwachters komt de privacywetgeving om de hoek kijken. Wörsdörfer vindt dat een behoorlijk dilemma. 'Hoe vinden we nou die malafide sujetten zonder de privacy te veel geweld aan te doen?' Het wetsvoorstel 'Plan van aanpak witwassen' dat transactiemonitoring- en uitwisseling door banken mogelijk maakt, is begin september controversieel verklaard door de Tweede Kamer. Daarmee is gezamenlijk witwastoezicht door de banken voorlopig van de baan. Wörsdörfer: 'De Autoriteit Persoonsgegevens (AP) maakte zóveel herrie – de privacy van heel Nederland zou naar de knoppen gaan, ik overdrijf nu een beetje – dat iedereen in een kramp is geschoten. Dat is hartstikke zonde.'
De HQ-voorzitter pleit ervoor die wet alsnog volledig door te voeren. Hij wil namens de branche met de AP en desnoods met 'Brussel' in gesprek, waar de Algemene verordening Gegevensbescherming (AVG) is ontstaan. 'Als trustkantoren en banken gegevens konden delen, waren wij dan bijvoorbeeld de van corruptie beschuldigde Isabel Dos Santos (dochter van Angola's wijlen ex-president José Eduardo dos Santos die grote belangen onderbracht in Nederlandse brievenbusfirma's, red.) niet jaren eerder op het spoor gekomen?'
Het Ultimate Beneficial Owner (UBO)-register is nog zo'n heet hangijzer. Afgelopen zomer startte het kabinet een consultatie over de vraag of grootaandeelhouders daarin publiekelijk moeten worden vermeld. Het Europese Hof vindt het overheidsbelang van witwasbestrijding hier namelijk niet in balans met het recht op privacy. Gerssen: 'De NVM vindt al jaren dat het UBO-register in zijn geheel voor alle poortwachters toegankelijk moet zijn. Zéker voor makelaars.' Wörsdörfer deelt die mening, net als Van der Ploeg. 'Een makelaar vragen onderzoek te doen naar de UBO zonder toegang tot het register is natuurlijk te gek voor woorden.'

Probleem: poortwachtershoppen
Oplossing: beroepsregulering

Dat aanbevelingen uit het rapport alleen in samenspel effectief kunnen zijn, blijkt onder meer uit het fenomeen poortwachtershoppen. Ofwel: als een partij je niet wil bedienen, klop je aan bij een ander die minder streng is. Ongeveer 10 procent van de makelaars en taxateurs is niet aangesloten bij een brancheorganisatie en valt niet onder het tuchtrecht. Van der Ploeg: 'Een crimineel die dingen wil doen die het daglicht niet verdragen, zoekt een makelaar op die geen brancheorganisatielid is. Het is bijzonder lastig om van die groep makelaars poortwachters te maken.' Hij staat daarom vierkant achter het voorstel om het makelaarsberoep bij wet te gaan reguleren. Ook NVM maakt zich daar hard voor.
Trustkantoren zijn vergunningsplichtig, maar van de circa tachtig trustkantoren zijn er maar zestien aangesloten bij HQ. Ook trustshoppen is 'helaas' aan de orde, zegt Wörsdörfer. 'Sinds trustkantoren niet meer voor Russen mogen werken als gevolg van de oorlog in Oekraïne, nemen diezelfde Russen gewoon in Nederland ergens anders dezelfde diensten af. Als je een schone financiële sector wilt, moet je dus tegelijkertijd de illegale dienstverleners aanpakken.' Hij vindt in dat kader de National Risk Assessment (NRA) te beperkt. 'Witwassen gebeurt niet uitsluitend via financiële instellingen en notarissen. Het kan toch niet zo zijn dat de Wwft helemaal niks oplevert? Ik denk dat bij sportverenigingen bijvoorbeeld ook geld onder de tafel wordt betaald.'

Probleem: versnipperde aanpak
Oplossing: nationale coördinator

Wörsdörfer vergelijkt de huidige Wwft-aanpak met een scène uit de Britse tv-serie Monty Python over een wedstrijd 100 meter hardlopen voor mensen zonder richtingsgevoel. 'Politieke partijen scherpen wetten aan nog voordat we de vorige aanscherpingen hebben kunnen implementeren. Poortwachters kunnen het werk niet aan of verbranden bakken met geld. Zo jaag je óf business het land uit, óf de illegaliteit in. Dat is toch allemaal niet handig?' Ook Gerssen vindt de huidige situatie onoverzichtelijk. 'Omdat alles vanuit verschillende wetten en departementen geregeld wordt, is de huidige situatie te gefragmenteerd.'
Zowel NVM- als VBO-makelaars en trustkantoren hopen dat de door KPMG geopperde introductie van een nationale coördinator daarin verandering kan brengen. Van der Ploeg: 'Een centraal, brancheover- stijgend persoon die de keten dichtzet, coördineert en werkt aan een nationale oplossing.'

Hoofdpunten uit het KPMG- rapport 'Krachten gebundeld'

Dit is nodig voor een efficiëntere aanpak:

• Meer samenwerking, informatiedeling, gemeenschappelijke voorzieningen en waarschuwingssystemen. Bijkomend voordeel: verkorting cliëntonderzoek en dalende kosten.
• Innovatieve technologie.
• Centrale sturing vanuit de overheid.
• Publiek-private samenwerking.
• Gebruikmaking van digitale identiteit (e-ID) voor cliëntidentificatie- en verificatie.
  Ook: videobellen, digitaal ondertekenen en biometrische technologie.
• Centrale sturing vanuit de overheid op basis van National Risk Assessments (NRA’s), waarbij de overheid juridische belemmeringen wegneemt en duidelijke prioriteiten benoemt.

Adviezen aan de overheid

• Zorg voor publieke, betrouwbare registers.
• Creëer waardevolle feedback, kom na meldingen met individuele terugkoppeling.
• Reguleer het makelaarsberoep en overweeg een Wwft-registratieplicht in te voeren voor niet-gereguleerde beroepen en instellingen.
• Bescherm melders van ongebruikelijke transacties bij FIU-Nederland.
• Geef publieke voorlichting over de rol van poortwachters.
• Wijs een nationale coördinator aan.