'Mensen realiseren zich niet altijd dat de ANBIstatus ook verplichtingen met zich meebrengt'
Nederland telt zo'n 45.000 algemeen nut beogende instellingen (ANBI's). Niet alleen de traditionele goede doelen, maar ook woningcorporaties en gemeenten. Zij vormen geen statische groep; wekelijks komen er nieuwe ANBI's bij en vallen er andere af. De fiscale voordelen zijn groot. Zo mag de schenker giften aftrekken van de inkomstenbelasting en mag de ANBI schenkingen conform de doelstelling belastingvrij doen en ontvangen. Soms opteert een stichting voor de ANBI-status, terwijl dat eigenlijk niet nodig is, zegt notaris Karen Anne Hüpler. 'Dan is de doelstelling misschien wel algemeen nuttig, maar is het niet zo belangrijk dat donateurs hun gift van de belasting kunnen aftrekken.' Zij en haar collega's bij KAeP Notaris bedienen de publieke sector en zijn jaarlijks betrokken bij zo'n vierhonderd statuten van ANBI's. Soms nieuwe, soms aanpassingen van bestaande statuten. Als voorbeeld van een overbodige ANBI-status noemt ze een stichting met als doel het bevorderen van het welzijn van ouderen in een bepaalde buurt, waarbij bewoners maaltijden of vervoer regelen voor senioren. 'Als notaris leg ik dan uit dat het niet per se interessant is om dat fiscaal aantrekkelijk te maken.'
Frank van den Bergh, vaktechnisch adviseur van het ANBI-team van de Belastingdienst, is het met haar eens. 'De ANBI-status is een fiscale status en geen keurmerk. Bovendien realiseren mensen zich niet altijd dat de status ook verplichtingen met zich meebrengt. Gedurende de status, maar ook bij het einde. Als een stichting weer van de status af wil omdat ze het te veel gedoe vinden, of omdat de status wordt ingetrokken omdat ze niet (meer) aan de voorwaarden voldoen, zitten ze soms nog jarenlang vast aan de wettelijke informatieplicht voor ex-ANBI's. Het is goed als de notaris daarover adviseert.'
ANBI-loket
Wekelijks ontvangt de Belastingdienst zo'n veertig aanvragen voor een ANBI-status. Stichtingen vragen dit zelf aan en de Belastingdienst geeft een beschikking af. Achteraf controleert de Belastingdienst of de ANBI-status terecht is. Doet de stichting ook echt wat er in de statuten staat? Als er iets mis is, krijgt de stichting – afhankelijk van het soort fout – de kans om de fout zelf te herstellen of wordt de ANBI-status ingetrokken. De fout herstellen kan bijvoorbeeld betekenen dat een of meer bepalingen in de statuten moeten worden aangepast. 'Dat is vervelend, want het leidt tot extra werk voor de bestuurders en de notaris', zegt Peter Jansen, ANBI-specialist bij de Belastingdienst.
Om correcties te voorkomen heeft de Belastingdienst sinds een jaar een online ANBI-loket, waar bestuurders en notarissen informatie kunnen vinden en via een contactformulier vragen kunnen stellen. Het loket geeft bijvoorbeeld informatie over het opstellen van juiste statuten. Hüpler ziet in haar praktijk weleens statuten die bedoeld zijn als ANBI-statuten, maar het niet zijn. Of doelstellingen die niet voldoen aan de ANBI-vereisten. 'Dan zijn mensen teleurgesteld, omdat ze de status niet krijgen. Het is sowieso vaak heel lastig om aan cliënten uit te leggen waarom de doelstelling van hun stichting wel nuttig is, maar toch niet algemeen nuttig in de zin van de ANBI-regeling. Ik denk dat het vaak misgaat bij online-achtige akten.' Van den Bergh herkent dat. 'Dat hoor ik vaker. Dan is er misschien geen goed intakegesprek geweest.'
Liquidatiebepaling
De bepaling in de statuten waarbij het het meest fout gaat, is volgens de Belastingdienst de liquidatiebepaling. Die ziet erop toe waar een batig saldo naartoe gaat als de ANBI stopt. Jansen: 'In de statuten staat soms dat het naar een algemeen belang gaat dat overeenkomt met het doel van de stichting. Maar het moet naar een instelling met een ANBI-status. In de praktijk zien we veel varianten die we niet mogen goedkeuren.' Hij adviseert: 'Gebruik de wettelijke definitie.' Ook gaat het weleens mis omdat de doelstellingen niet helemaal in orde zijn. Als voorbeeld noemt Van den Bergh een stichting die armoedebestrijding in Afrika als doelstelling heeft, maar in feite een steunstichting is voor een specifieke instelling in Afrika. 'Neem op in de statuten wat je precies gaat doen en realiseer je dat de stichting die je steunt ook een ANBI-status moet hebben. Zorg dat de doelomschrijving volledig is. Wij zien vaak achteraf dat er sprake blijkt te zijn van het steunen van instellingen als zodanig in plaats van het steunen van het algemeen nut.'
De Belastingdienst moet ook weleens ingrijpen als de bestuurssamenstelling niet in orde is. 'Het is niet zo dat het bestuur niet uit één familie mag bestaan, maar als die situatie zich voordoet, besteden we er wel extra aandacht aan', aldus Van den Bergh. Hetzelfde geldt bijvoorbeeld als iemand tegelijkertijd donateur, oprichter en bestuurder is en als de rest van het bestuur bestaat uit de belastingadviseur en een medewerker van het bedrijf. 'Dan kun je je afvragen of het bestuur onafhankelijk is. Dan kijken wij bijvoorbeeld in de notulen hoe de besluitvorming verloopt.' Ook mag het niet zo zijn dat één bestuurslid een vetorecht heeft, of een zodanige stem dat hij of zij alles kan tegenhouden, iets wat weleens in statuten vermeld wordt.
Stamvermogen
Een probleem dat zich in de praktijk ook weleens voordoet, betreft het vermogen van de ANBI. Een ANBI mag niet meer vermogen aanhouden dan nodig is voor de continuïteit van de werkzaamheden. Maar soms staat in de statuten dat het stamvermogen behouden moet blijven. 'Dat is nietszeggend', zegt Jansen. 'Als een erflater of schenker wil dat het stamvermogen in stand blijft, moet dat opgenomen worden in het testament of de schenkingsakte. Anders geldt het niet.' Ook komt het voor dat een legaat volgens het testament naar een ANBI gaat, maar dat de stichting in kwestie op het moment van overlijden geen ANBI-status (meer) heeft. Als dit pas ontdekt wordt nadat er aangifte voor de erfbelasting is gedaan, is het meestal te laat. De Belastingdienst kan de status niet verlenen met onbeperkte terugwerkende kracht. Van den Bergh: 'We kunnen normaliter maximaal terug naar het begin van het jaar waarin het verzoek om de ANBIstatus wordt gedaan. Een beroep doen op de hardheidsclausule – wat sommige notarissen in zo'n geval doen – werkt dan niet.' 'Dus check de ANBI-status snel na het overlijden of neem in het testament op dat het legaat alleen wordt toegekend als er een ANBI-status is', adviseert Jansen.
Bij Hüpler verlopen de aanvragen voor de ANBI-status en het opstellen van de statuten in de regel geruisloos. Wel vindt ze dat de Belastingdienst soms te streng is bij het toekennen van de status. 'Bij stichtingen die zich bezighouden met welzijnswerk zou de Belastingdienst best wat genereuzer kunnen zijn', zegt ze. Van den Bergh kan zich iets voorstellen bij die kritiek.'Wij worstelen zelf soms ook met het begrip welzijn. We stemmen het intern af met onze kennisgroepen, met het ministerie van Financiën en we kijken naar jurisprudentie. Wij zijn uitvoerders en we kunnen niet zelf de kaders bepalen. De wet is de leidraad.'
Online ANBI-loket
Op anbiloketbelastingdienst.nl is te vinden aan welke eisen ANBI’s moeten voldoen, bijvoorbeeld op het gebied van publicatieplicht, het algemeen nut-criterium en liquidatie. Ook staat er wat er nodig is om een aanvraag te doen.