Niet alleen kennis, maar ook vaardigheden

Hoe 'futureproof' is het notariaat? Een stuk meer met de vernieuwde beroepsopleiding die onlangs van start ging, verwacht de KNB. Deze vernieuwing is onderdeel van de strategische agenda van de KNB. 'In de toekomst heb je misschien wel een ander type mensen nodig dan de klassieke notaris', zegt Thijs Flokstra, als bestuurslid van de KNB betrokken bij de herziening van de beroepsopleiding.
Tot voor kort was de beroepsopleiding deels een herhaling van de academische portfolio en minder praktijkgericht. 'Maar na vier, vijf jaar studeren heb je wel een rugzak met inhoud. Je moet die vooral leren toepassen. We hebben geluisterd naar waar jonge kandidaten behoefte aan hebben. Die handschoen hebben we opgepakt: jaar één is meer praktisch ingericht, veel meer gericht op vaardigheden en attitude.'

Master na de master

Toegevoegd notaris Koen van Wijk zit in het bestuur van de Stichting Beroepsopleiding Notariaat en was betrokken bij de herziening van het curriculum. Hij noemt het nu een 'evenwichtige combinatie' van dingen die in de praktijk onlosmakelijk met elkaar te maken hebben. 'Voorheen was het een soort 'master na de master', vooral een juridische verdiepingsslag.' Hij maakt de vergelijking met een jonge autobestuurder, die wel een rijbewijs heeft, maar nog geen wegervaring. 'Een rijbewijs betekent niet dat je goed kan autorijden. De nieuwe beroepsopleiding zie ik als hulpbron om in het begin je kennis goed in de praktijk te leren toepassen. Door het geïntegreerd aanbieden van kennis, vaardigheden en attitude, krijg je als startende kandidaatnotaris de handvatten om de juridische kennis over te brengen aan de cliënt.' Centraal begrip in de vernieuwde beroepsopleiding is de zogeheten T-shaped professional. Flokstra legt uit: 'Dat wil zeggen dat iemand de inhoud beheerst, met daarbovenop de vaardigheden. De balans daartussen hebben we proberen aan te passen. Daardoor leiden we mensen op die zowel diepgaande juridische kennis hebben als alle vereiste competenties. Dan ben je in de huidige en toekomstige maatschappij echt een gesprekspartner, in plaats van dat je alleen maar akten in elkaar draait.'

Communicatie

Bij vaardigheden gaat het bijvoorbeeld om communicatie: hoe breng je informatie zodanig over dat het ook aankomt bij de ontvanger, hoe voer je gesprekken? Maar het gaat ook over attitude en houding: hoe gedraag je je als notaris? Op welke manier geef je invulling aan kernwaarden als onpartijdigheid, onafhankelijkheid, integriteit en je publieke verantwoordelijkheid? Om dit goed in te vullen, geven telkens twee trainers les: een vaardigheidsdeskundige en een inhoudskundige. 'Het eerste jaar hebben de vaardigheden prioriteit boven de inhoud. In het tweede en derde jaar komt de juridische inhoud veel meer voorop te staan, zodanig dat de specialist naar voren komt', schetst Flokstra. 'Zowel de algemene praktijk als ondernemingsrecht, de vastgoed- en de familievermogenspraktijk.'

Innerlijk kompas

Inge van Raaij is organisatiecoach en ondersteunt mensen, teams en bedrijven bij persoonlijke en professionele ontwikkeling. Zij is een van de vaardigheden- en attitudetrainers die speciaal voor de vernieuwde beroepsopleiding is aangetrokken. 'Het gaat om je innerlijk kompas, je ijkpunt', vertelt ze. 'Dat is wat aan de opleiding is toegevoegd: de professional die niet alleen inhoudelijk weet hoe het zit, maar die zich ook bewust is van de maatschappelijke rol.'
Vaardigheden worden onder andere in rollenspelen en praktijksimulaties geoefend en beoordeeld. Kandidaten krijgen daar feedback op. Dat zal volgens Van Raaij geleidelijk aan gaan, volgens het 'glijbaanmodel'. 'Oefeningen worden stap voor stap opgebouwd. Eerst een introductie, dan een wat kleinere oefening. Net als op een glijbaan waar je naar boven klimt, het eerste stukje naar beneden nog op de rem kan blijven staan, en pas als je durft los te laten meer feedback gaat krijgen.' Veel oefenen, soms met trainingsacteurs, moet de kandidaten zelfvertrouwen geven, denkt Van Raaij. 'Herhaling is de beste leermeester. Mijn toevoeging is dat kandidaten zich bewust worden van zichzelf, van wat hen beweegt en wat ze naast inhoudelijke kennis meebrengen in het gesprek. Als ik er zo aan kan bijdragen dat een notaris goed in het 'werkvel' zit, is dat winst die zich uitbetaalt in elke ontmoeting met een cliënt.'

Weerbaarder

Het gaat echter niet alleen om de soft skills, benadrukt Flokstra. 'Kijk naar de verandering in de maatschappij: digitalisering, zaken als Wwft, compliance en tuchtrecht. De eisen waaraan een professioneel dienstverlener moet voldoen, vragen om veel meer vaardigheden. Je wilt iemand die behalve deskundig ook weerbaar en proactief is. De notaris komt vaak pas laat in beeld bij transacties. Daarom moeten we weerbaarder zijn, vooraanstaan.'
Dit najaar staat notaris Van Wijk ingeroosterd om een aantal opleidingsdagen te verzorgen over ondernemingsrecht aan de hand van praktijkgerichte juridische casuïstiek. 'Dat wordt niet zoals vroeger, klassiek, met de docent voor de klas. Het is eerder de docent ín de klas, tussen de studenten. In kleinere groepen dan voorheen werk je met een vaardighedentrainer interactief samen aan deze thema's.' Geen academisch onderwijs meer, maar onderwijs waar de student en samenwerking centraal staan en waar vaardigheden geïntegreerd zijn in de juridische inhoud.

Actieve rol

De begeleiders vanuit de kantoren worden meer dan voorheen geacht een actieve rol te spelen. Dat was een uitdrukkelijke wens, zegt Flokstra. 'Een goede opleiding van een kandidaat bestond en bestaat altijd uit de driehoek van opleiding, deelnemer en kantoor. Waar leer je het vak? Voor 70 procent door het gewoon te doen, 20 procent door er met collega's over te spreken en 10 procent in de opleiding. Dus je moet het kantoor erbij betrekken. Gelukkig constateren we dat steeds meer kantoren en begeleiders hun rol actiever en enthousiast oppakken.' Van Wijk, die zelf ook een rol heeft als begeleider: 'Alle notarissen die ik ken, vinden hun vak erg leuk en willen het daar graag over hebben. Zij zijn echt bereid om de juniors daarbij te betrekken. De beroepsleiding helpt ze daarbij.' Bij de kick-off van de vernieuwde beroepsopleiding waren begeleiders daarom ook uitgenodigd. Er waren zo'n 40 begeleiders gekomen; op 90 kandidaten een goede opkomst, vindt Van Wijk. 'Een kandidaat-notaris heeft recht op voldoende begeleiding. De stageverordening zegt dat het kantoor waar de kandidaat-notaris tijdens zijn stage werkzaam is daarvoor zorgt. Daar zou ruimte voor moeten zijn, ondanks een drukke passeeragenda.'

Lange weg

Zo is het de bedoeling dat de begeleiders met hun kandidaat een businessplan en advies schrijven en daarvoor input leveren. Flokstra: 'We proberen ze aan te zetten om actief mee te doen. Dit is van de driehoek het moeilijkste, daar ben ik realistisch in. In de ideale wereld heb je een zeer actieve begeleider die de beroepsopleiding toejuicht. Je laat zo zien dat investeren in je personeel belangrijk is om enthousiaste kandidaten te krijgen. Doordat we een tekort aan kandidaten hebben, worden mensen gedwongen na te denken over dit probleem. Iedereen begrijpt dat er in de toekomst dingen moeten veranderen. Maar het is een lange weg. De mensen die we nu opleiden, zijn over vijf tot tien jaar zelf begeleiders. Daarom doen we dit voor de lange termijn.'

'Mijn deur staat altijd open voor Tobias'

'De KNB heeft gedacht: het vak verandert en we moeten andere skills gaan leren. Daar staan we positief in.' Na de kick-offbijeenkomst voor de vernieuwde beroepsopleiding was dat de afdronk bij Ate Bijlsma, notaris bij Trip Advocaten Notarissen in Groningen. Samen met 'zijn' kandidaat Tobias Henneveld (24) was hij daarnaartoe gegaan, ook om meer horen over wat de vernieuwing nu precies inhoudt. Niet op alle vragen was nog een antwoord. 'We zijn allemaal nog een beetje zoekende. Ook de KNB weet nog niet precies wat jaar twee en drie precies gaan worden.'
Henneveld begon afgelopen maart met de vernieuwde beroepsopleiding. Begeleiders krijgen in de nieuwe opzet een grotere rol. 'Of dat voor ons iets verandert, weet ik niet', zegt Bijlsma. 'Mijn deur staat altijd open voor Tobias. We bespreken veel met elkaar, dat is een continu proces. Ik weet wel dat ik nu meer formulieren moet invullen om feedback te geven aan de beroepsopleiding.' 'Het is ook aan jou als beginnende kano om je kantoorbegeleider actief aan te sturen om feedback te geven', vult Henneveld aan. 'Maar dat gebeurt hier al.'

'Het is nog wat aftasten'

Een van de kandidaat-notarissen van De Pagter Oostermeyer Notarissen in Alkmaar heeft als laatste deelnemer aan de 'oude' lichting van de beroepsopleiding net zijn eerste jaar met een examen afgesloten. Een andere, Valerie Blancke (28), is juist begonnen aan de opleiding nieuwe stijl. Voor haar geen examen na het eerste jaar, maar een portfolio. Daar werkt ze gedurende het hele jaar aan, waarbij haar begeleider wordt gevraagd feedback te geven. 'Voor ons is het nieuw hoe we dat gaan vormgeven', zegt Vanessa de Pagter, notaris en begeleider. 'Hoe de beroepsopleiding eruit komt te zien, is nog wat aftasten. We gaan het in de komende drie jaar zien.'
Tijdens de begeleidersdag waren er veel vragen, zegt De Pagter. 'Wat wordt er van ons verwacht? In de tijd dat ik mijn beroepsopleiding volgde, was die vooral juridisch inhoudelijk. Opdrachten maakte je vooral samen met je mede-kano's. Van begeleiding van je werkgever was nauwelijks sprake.'
Blancke heeft een heel andere ervaring. Ze werkt al zeven jaar op dit kantoor, is meegenomen bij allerlei besprekingen en heeft dus al de nodige praktijkervaring opgedaan. 'Als ik in de praktijk tegen dingen aanloop, is er een kort lijntje tussen mij en de notaris. Er is hier een opendeurbeleid en ik kan altijd bij de notaris terecht.'