Hoezo komen zóveel mensen vrijwillig kennis opdoen over zo'n, tja, niet echt sexy onderwerp? Wat is psychologische veiligheid nou helemaal? Volgens Edmondson betekent het dat je je in een werkteam durft uit te spreken en risico's te nemen zonder bang te zijn dat je wordt afgewezen.
Functionarissen
Oké, onbelangrijk is het zeker niet. Zo heeft onderzoek bij Google aangetoond dat psychologische veiligheid dé verklarende factor is voor excellente teamprestaties. En toch vormt dit niet de verklaring voor die uitverkochte congreszaal. Want wie zaten er verhoudingsgewijs in groten getale in die zaal? Vertrouwenspersonen. Integriteitscoördinatoren. Beleidsmedewerkers 'diversiteit en inclusie'. Functionarissen, kortom, die sinds alle schandalen in de media over grensoverschrijdend gedrag in veel organisaties massaal zijn aangesteld. Hun primaire taak is risicomanagement. Met andere woorden: zij zijn er niet om teams tot grote hoogte te doen stijgen; zij zijn er om rampen rondom grensoverschrijdend gedrag te voorkómen. Het begrip 'psychologische veiligheid' lijkt door hen welhaast te zijn gekaapt.
Lift of auto
Niet dat dankzij die beroepsmatige bemoeienis de werkvloer daadwerkelijk veiliger is geworden. Het tegendeel lijkt het geval. Want wat gebeurt er momenteel in veel organisaties? Regelmatig hoor ik mannen zeggen dat ze, om onveilige situaties te voorkomen, niet meer een lift instappen als er slechts 1 vrouw in staat. En met 2 collega's in 1 auto naar meetings rijden durven velen ook niet meer; stel dat er iets vervelends gebeurt, dan is er geen derde als getuige. Tegen iemand zeggen dat hij slecht werk heeft geleverd, vinden we awkward, zeker als leidinggevende, want stel dat de ander zich daarna bij de klachtencommissie meldt. Zo krampachtig proberen we psychologisch onveilige situaties te voorkomen, dat het werkklimaat er juist ónveiliger op wordt. Interpersoonlijke risico's nemen – volgens Edmondson het kernelement van psychologische veiligheid – lijken we op de werkvloer juist minder en minder te doen.
Foute grappen
Ik stel voor om het begrip 'psychologische veiligheid' te schrappen uit het managementvocabulaire. En te vervangen door een term die inspireert, in plaats van de billen doet samenknijpen. Ik opteer voor een term die ik hoorde in een Amerikaanse podcast waar de redactie van 'The Daily Show' van Trevor Noah diepgaand werd geanalyseerd. Dit team van zo'n dertig schrijvers moet elke dag supersterke grappen verzinnen voor de show van die avond. Zoiets lukt alleen als iedereen alles eruit flapt, ook de stomste grappen, waar een ander misschien wel de juiste draai aan weet te geven. Grappen dus die in eerste instantie misschien wel grof en ongepast zijn.
Het team doet er daarom alles aan om een ongeremde sfeer te creëren en te onderhouden. Ze werken in een soort huiskamer en vertellen gênante verhalen over zichzelf, waardoor ze elkaar door en door leren kennen. Zo is een klimaat ontstaan waarin men over elkaar heen buitelt met gekke opmerkingen, rare hersenspinsels en steeds betere grappen, alsof de ruimte uit elkaar barst van de ideeën – te vergelijken met improvisatiejazz. Hoe zo'n toestand van collectieve creativiteit wordt genoemd? Te mooi om in het Nederlands te vertalen, dus ik hou het bij de Engelse term: creative burstiness (oh yeah).•