'De tendens moet niet meer zijn: zorg dat je op tijd van je geld af bent'
Met een post op LinkedIn gooide notarieel jurist Jacqueline Trouw een steen in de vijver. 'Al meer dan tien jaar help ik cliënten om de eigen bijdrage voor de zorg te beperken. Men wil het zuurverdiende spaargeld of de overwaarde van de woning liever naar de kinderen dan naar het verpleeghuis. Ik overdrijf niet als ik zeg dat dit dagelijkse praktijk is. Inmiddels begint het bij mij ernstig te schuren' schreef ze.
Mensen miskennen dat de tijden zijn veranderd, vindt Trouw. 'Ouderenzorg ís niet meer vanzelfsprekend en opname in een verpleeghuis al helemaal niet. De tendens moet dus niet meer zijn: zorg dat je op tijd van je geld af bent, maar: houd er rekening mee dat de overheid jouw zorg niet meer betaalt. En wat dan? Is er voldoende geld om zelf een stuk zorg in te kopen? Heb je kinderen die willen of kunnen mantelzorgen? Kun je thuis blijven wonen? Welke aanpassingen moet je dan aan het huis doen? Dat zijn de ongemakkelijke vragen die we moeten stellen.'
Dit betekent ook dat de Wlz-clausule – ouderenzorg valt onder de Wet langdurige zorg (Wlz) – wat Trouw betreft geen standaardonderdeel van testamenten moet zijn. Die clausule houdt in dat het voor de kinderen mogelijk wordt om de erfenis van de eerder overleden ouder op te eisen wanneer de langstlevende ouder wordt opgenomen in een zorginstelling. Hiermee wordt voorkomen dat de erfenis van de kinderen 'opgaat' aan de eigen bijdrage voor de zorgkosten.
Rijker dan ooit
Xander Koolman, hoogleraar gezondheidseconomie aan de VU, vindt het een verstandig pleidooi. 'Momenteel geeft Nederland jaarlijks 18 miljard uit aan ouderenzorg; in 2040 is dit naar verwachting 37 miljard. Dit bedrag moet ergens vandaan komen. Stel dat ons land in 2040 20 miljoen inwoners heeft. Dan gaat het om 1.000 euro per persoon. Voor een gezin van vier personen met een laag of modaal inkomen is dat 4.000 euro netto per jaar – alleen nog maar voor de ouderenzorg. Daarbij komt dat er in verhouding steeds minder jongeren zijn die het geld kunnen opbrengen. Het is dus helemaal niet gek dat ouderen zelf hun steentje bijdragen. Zeker als je bedenkt dat de huidige generatie ouderen rijker is dan ooit, met name omdat zij door de stijgende woningprijzen de kans hebben gehad om vermogen op te bouwen.' Op LinkedIn kreeg Trouw ook bijval van vakgenoten. 'Als je het geld hebt, dan moet je ook bijdragen. Anders is de samenleving in de huidige vorm niet meer te bekostigen', schreef een kandidaat-notaris. Iemand anders: 'Ik adviseer de Wlz-clausule minder vaak actief en neem 'm alleen op als mensen er zelf om vragen.'
Geen moraalridder
Anderen benadrukken dat de notaris mensen duidelijk moeten informeren, voorlichten en adviseren, maar dat er uiteindelijk maar één is die beslist: de cliënt. 'Onderdeel van de Belehrung is dat we vertellen over de verschillende maatschappelijke opvattingen of gevoelens van anderen', zegt notaris Aniel Autar, woordvoerder van de Vereniging van Estate Planners in het Notariaat (EPN). 'Bijvoorbeeld over het toenemende beroep op ouderenzorg en de financiële consequenties daarvan, ook op macroniveau. Maar de cliënt bepaalt zelf of hij zich daardoor laat leiden. De notaris is geen moraalridder; onze privéopvattingen en moraal doen er niet toe.'
Trouw beaamt dat je als notaris ver weg moet blijven van politieke kwesties. 'Je wilt niet sturend overkomen, dat klopt. Maar het is wel goed om het volledige plaatje te schetsen en mensen aan het denken te zetten over hun toekomst. Hoe willen zij oud worden?' Autar: 'Als notaris kun je alleen dienstweigeren als de gevraagde werkzaamheden in strijd zijn met het recht of de openbare orde. De Wlz-clausule is in lijn met de huidige wetgeving. Bedenk dat de Wet op de bejaardenoorden – die later opging in de AWBZ, die weer opging in de Wlz – specifiek bepaalde dat de overheid geld mocht terughalen van ouderen die zichzelf 'te gemakkelijk hadden verarmd'. De wetgever heeft er bewust voor gekozen om die passage te laten vervallen.'
Gezondheidseconoom Koolman begrijpt dat notarissen in dienst zijn van de cliënt, maar ziet de Wlz-clausule toch als 'een soort geitenpaadje om een democratisch aangenomen wet te omzeilen'. 'Notarissen zijn verstandige mensen en snappen dat er sprake is van een maatschappelijk probleem. Waarom gebruiken zij als beroepsgroep hun kennis en creativiteit niet om na te denken over het dichten van deze 'loop', zodat rijkere ouderen meer bijdragen aan de zorg en de samenleving als geheel in staat wordt gesteld om goed voor ouderen te zorgen?' Autar: 'Het notariaat denkt daar wel degelijk over na, maar hier is de wetgever toch echt aan zet.'
'De privéopvatting van de notaris doet er niet toe'
Goed verzorgd
Notarissen wijzen hun cliënten er ook op dat de Wlzclausule vervelend kan uitpakken voor de langstlevende partner, aldus Autar. 'Soms vergeten mensen dat die ook goed verzorgd moet achterblijven. Want als de kinderen hun erfdeel eerder opeisen, kan de langstlevende een deel van het vermogen niet gebruiken.' Trouw: 'Als de verhouding met de kinderen goed is, dan zullen ze het niet zo gauw opeisen. Maar is dat niet zo of zit een kind dringend om geld verlegen? Dan kunnen er vervelende situaties ontstaan. Het is belangrijk om ook hierover te praten, zodat mensen een weloverwogen besluit nemen.'
Iets anders is dat de kans ook niet zo groot is dat iemand daadwerkelijk in een verpleeghuis terechtkomt. Het kabinetsbeleid is immers dat er de komende decennia geen verpleeghuisbedden bij komen. 'Nog meer reden om te zorgen dat er geld is om eventueel andere (particuliere) vormen van zorg te kunnen inkopen', zegt Trouw. Een praktisch punt is dat de eigen bijdrage voor de Wlz wordt berekend naar het inkomen van twee jaar geleden. Het uitkeren van erfdelen of het wegschenken van vermogen heeft dus geen direct effect op de bijdrage. En in de praktijk is een aanzienlijk deel van de verpleeghuispatiënten na twee jaar niet meer in leven.
Andere financieringsbronnen
Maakt Trouw ook weleens mee dat mensen wél hun eigen zorgkosten willen en kunnen dragen, geen Wlz-clausule opnemen en maar beperkt vermogen wegschenken aan hun kinderen? 'Welgeteld twee keer in zeventien jaar tijd. Je kunt dus wel concluderen dat het sociale aspect voor de meeste mensen niet de maatstaf is.' De wal zal het schip keren, verwacht Koolman. 'De overheid ontkomt er niet aan andere financieringsbronnen te zoeken voor de ouderenzorg: kritischer kijken naar wat ouderen zelf kunnen betalen, de erfbelasting verhogen, de overwaarde op woningen belasten … Het huidige stelsel is simpelweg geen oplossing voor de uitdagingen van de toekomst.'