Formele kleding: ja of nee?

Tiddo Bos, onderzoeker en universitair docent privaatrecht en notarieel recht aan de Rijksuniversiteit Groningen

'Deze stelling komt uit mijn proefschrift ‘De notaris en gelijk oversteken’ waarop ik in december 2023 promoveerde. Er zit een persoonlijk verhaal achter. Tijdens mijn studie bezochten we met de studentenvereniging notariskantoren. Iedereen droeg dan een pak. Ik had een afwijkende outfit. Het pak dat ik wilde dragen was nog van het gala op de middelbare school. De broek was na twee jaar studeren te krap, dus ik combineerde het jasje met een gele broek en bruine sneakers. Na afloop kreeg ik kritiek van ouderejaarsstudenten. De volgende keer heb je een pak aan, was de boodschap. Dat pak heb ik gekocht en ik heb het veel gedragen in de daaropvolgende jaren. Toen is de aversie ontstaan. Het is warm. Als je naar je werk fietst, kom je bezweet aan. En je kan het niet in de wasmachine doen. Het is gewoon heel onpraktisch.
Je zou verwachten dat je medestanders vindt, maar dat is niet zo. Als je er met collega-juristen over praat, hebben ze het over respect voor de cliënt en de professionele indruk. Ik vind dat daar een misleiding van uitgaat. Alsof een duur pak iets zegt over je professionaliteit. Een notaris beoordeel je op basis van zijn kwalificaties, niet op de kwaliteit van zijn pak. Ik vind ook niet dat een pak een neutrale uitstraling heeft. Een pak zegt: ik ben belangrijk met veel centjes op de bank. Het is een statement. De beste oplossing is als alle notarissen in één keer het pak afschaffen. Hij of zij moet dragen wat comfortabel zit. Voor mij is dat In de zomer als het warm is een t-shirt en een korte broek en in de winter een spijkerbroek en een hoodie.'

Zabeth van Veen, imago-expert

'De vraag is niet of je wel of niet formele kleding moet dragen, maar wat je als kantoor wilt uitstralen. Er zijn kantoren met een formeel imago én kantoren die dat juist willen doorbreken. Hoe we elkaar beoordelen, is grotendeels een onbewust proces. Bij de eerste ontmoeting zijn de eerste drie seconden doorslaggevend voor de indruk die je maakt. Dan heb je nog niets gezegd. Dat is het halo- en horn-effect. Bij jonge mensen is dat zelfs maar anderhalve seconde, omdat ze sneller beelden kunnen verwerken.
Dat is iets wat we niet kunnen uitschakelen. Je kunt daar dus maar beter rekening mee houden in de wijze waarop je je presenteert. Zo straalt een donkerblauw pak vertrouwen uit. Niemand stoort zich daaraan. Een grijs pak kan ook, maar is wel heel conservatief. Dat kan een goede keuze zijn voor iemand die zijn jonge leeftijd wil compenseren. Draag je een bril met een metalen montuur, dan wordt je analytisch vermogen 20 procent hoger ingeschat. Vermijd een donkere bril met rechte lijnen. Gebogen lijnen vinden mensen prettiger.
Wil je geen formele kleding dragen? Dan moet je een werkkring kiezen waar informele kleding de norm is. Maar ook als formele kleding een vereiste is, kun je variëren zodat het bij je persoonlijke stijl past. Sportieve types kunnen bijvoorbeeld een overhemd kiezen dat voelt als een t-shirt, gecombineerd met een chino broek en een jasje van stretchstof. Voor vrouwen liggen de zaken ingewikkelder. Als vrouwelijke notaris kun je een pak dragen of zakelijke jurk, maar als je daarvan afwijkt is het al snel te informeel. Voor vrouwen geldt: hoe meer bloot, hoe meer je inboet op overtuigingskracht. Vermijd spaghettibandjes, net als open schoenen. Bedenk dat je kleding een communicatiemiddel is. Van je kleding tot je foto op de website: het hele plaatje moet kloppen.'

Joep van den Brekel, notaris en eigenaar van Van den Brekel notariaat & mediation

'Toen ik vijfentwintig jaar geleden begon als notaris, droeg ik altijd een pak met stropdas. Dat vond ik niet vervelend. Een pak betekent focus. Je zit in de werkmodus. Ik dacht er verder niet over na. Toch ben ik er inmiddels van afgestapt. Als je mij op kantoor ziet, draag ik een nette broek en een overhemd. Verzorgd maar niet formeel. Dat pak dekt voor mij de lading niet meer. In een pak ben ik meer de notaris.
Ik wil juist de afstand naar mijn cliënt verkleinen. Wel deskundig, maar niet iemand die boven je staat. Dat is nodig. Oudere mensen komen op hun paasbest naar mijn kantoor omdat ze denken dat het zo hoort. Veel cliënten zien de notaris ook als een rechter. Het begint al met de aanspreektitel: weledelgestrenge heer. Ze zijn gespannen als ze naar de notaris gaan. Bang om de verkeerde vragen te stellen. De angst gaat soms heel ver. Ik had laatst een cliënt die een paniekaanval kreeg toen vlak voor de overdracht bleek dat de bank het geld nog niet had overgemaakt. Het kostte grote moeite om de cliënt te kalmeren.
Natuurlijk wordt de sfeer allereerst bepaald door hoe je je gedraagt als notaris, maar alles wat kan bijdragen om die spanning weg te nemen, is meegenomen. Ik wil gelijkwaardigheid uitstralen in plaats van te intimideren. Dat geldt helemaal in mijn rol als mediator bij echtscheidingen. Dan draag ik een spijkerbroek. Je wilt dat mensen zich open durven stellen. Ze vertellen hun diepste geheimen.
Ik heb geen oordeel over wat een ander in het notariaat moet dragen. Trek aan wat bij je persoonlijkheid past. Dat zeg ik ook tegen kandidaat-notarissen. Je hoeft hier geen pak te dragen. De meesten doen het toch. Misschien helpt het je in het begin van je carrière. Dan heb je er waarschijnlijk meer behoefte aan om gezag uit te stralen.'