'Gaat het geld naar het goede doel of komt er toch een nieuwe keuken?'
Niet elk legaat komt bij de legataris terecht, zoals de erflater het heeft laten vastleggen. Soms is de legataris simpelweg niet op de hoogte van het legaat. Hoe vaak dat gebeurt, is lastig in te schatten. Maar dát het gebeurt, weten juristen van goededoelenorganisaties. Ook Wilbert Kolkman, hoogleraar algemene rechtswetenschap en familievermogensrecht aan de Rijksuniversiteit Groningen, vermoedt het. “Er is geen onderzoek naar gedaan, maar als je ziet dat van het totaal nagelaten vermogen per jaar maar een kleine 1,5 procent naar goededoelenorganisaties gaat, kan ik mij goed indenken dat dat meer zou moeten zijn.”
Hiaat
Is er een executeur benoemd om de nalatenschap af te wikkelen, dan moet die de erfgenamen en de legatarissen laten weten wat er in het testament staat en waar zij recht op hebben. Maar in de praktijk is er lang niet altijd een executeur. En dan nog. Linda Bosch, manager van het bureau nalatenschappen van Goede Doelen Nederland, de overkoepelende brancheorganisatie: “Een particulier die als executeur optreedt, is niet altijd op de hoogte van de rechten en plichten. Het komt voor dat het goede doel er via de Belastingdienst achter komt dat het legataris is. Of dat het een bedrag krijgt overgemaakt zonder dat duidelijk is waarvoor het is. In beide gevallen vragen wij nadere informatie op.”
KWF Kankerbestrijding heeft soortgelijke ervaringen. “Als de hele afwikkeling van de nalatenschap is ondergebracht bij een notaris, dan worden wij altijd geïnformeerd”, zegt Naiemah Hussain, jurist nalatenschappen. “Maar als de notaris een beperkte opdracht heeft, voor bijvoorbeeld alleen het opstellen van de verklaring van executele of erfrecht, dan is dat niet altijd het geval. Dan zijn wij afhankelijk van informatie van de executeur of erfgenaam. Ik kan niet zeggen welk deel van de legaten uiteindelijk niet bij KWF terechtkomt, omdat er geen sluitend informatiesysteem is. Maar duidelijk is wel dat hier een hiaat zit.”
Verplichting?
De vraag is of een notaris met een beperkte opdracht verplicht is de erfgenamen en legatarissen op de hoogte te stellen van wat hun is toebedeeld. Kolkman: “Tot 2003 stond die verplichting in de wet. In het erfrecht dat toen in werking trad, is die verplichting echter niet meer opgenomen. Sommigen vinden dat de plicht nog steeds bestaat, anderen zeggen: nee, want het staat niet meer in de wet. Er is al ruim twintig jaar discussie over.”
Deskundigen hebben hun licht over de kwestie laten schijnen. In een verslag van de Werkgroep Notariële Deontologie (WPNR 2004/6585) staat dat de notaris de legataris alleen moet informeren als hij denkt dat de executeur of de erfgenamen dat niet hebben gedaan. Kolkman is van mening dat de notaris er goed aan doet de legatarissen áltijd te informeren, zoals hij ook schreef in het preadvies ‘De goede notaris’ uit 2010. “Het probleem is dat de erfgenamen en de legatarissen altijd een tegenstrijdig belang hebben: het legaat gaat van de erfenis af. Gaat dat geld naar het goede doel, of komt er toch een nieuwe keuken? Zo’n tegenstrijdig belang zorgt altijd voor een risico. Daarom zie ik de oplossing voor het probleem aan de voorkant, bij het maken van het testament. Daarbij is in ieder geval een notaris betrokken, veel meer betrokken dan de notaris die achteraf alleen een verklaring afgeeft. De notaris kan de erflater, als alle wensen zijn vastgelegd, vragen: wilt u ook dat het testament wordt uitgevoerd? Dat is een goede vraag om de mogelijkheid van een executeur te bespreken. Benoem in het testament een goede, onafhankelijke executeur om de nalatenschap af te wikkelen, eventueel alleen wat betreft de legaten. Niet iemand die ook erfgenaam is. Dat zou mijn advies zijn.”
Wens
Sommige notarissen stellen altijd de legatarissen op de hoogte, ook als hun alleen wordt gevraagd een verklaring van erfrecht af te geven. Zoals Daniëla Vrielink, notaris bij Actus Notarissen in Heerhugowaard. “Ik zie het als mijn maatschappelijke verantwoordelijkheid als notaris om dat door te geven. Dus wij sturen altijd een informatiebrief naar de legatarissen waarin staat dat ze belanghebbende zijn en met wie ze contact kunnen opnemen. Elke notaris heeft een eigen moreel kompas, ik wil niemand wat opleggen. Met de verklaring van erfrecht kan een bevoegde volledig beschikken over alle gelden van de nalatenschap en is er onvoldoende controle of de legatarissen krijgen wat hun toekomt. Ik heb een grote praktijk en een vaste werkwijze. We rekenen een bedrag per brief. Ik heb nog nooit meegemaakt dat erfgenamen of executeurs er bezwaar tegen maken.”
Hussain: “Mensen denken goed na over hun testament. Ik vind het lastig dat een legaat mogelijk niet altijd goed terechtkomt. De wens van de overledene staat voorop. Die moet wat mij betreft worden uitgevoerd.”
Per jaar wordt in totaal 24.719,4 miljoen euro aan vermogen nagelaten, aldus het CBS. Uit nalatenschappen gaat in ieder geval 368 miljoen naar goededoelenorganisaties, als erfstelling of als legaat, blijkt uit ‘Geven in Nederland 2024’, een publicatie van de Vrije Universiteit Amsterdam. Hierin worden cijfers gebruikt van het Centraal Bureau Fondsenwerving (CBF). De 368 miljoen is een ondergrens, omdat niet elke organisatie aan het CBF rapporteert. Van het totale nagelaten vermogen gaat bijna 1,5 procent naar goededoelenorganisaties.