'Notarissen zijn niet het van het money driven mensentype'
Fons Fiselier, notaris bij VWZ Notarissen in Tubbergen
'Ik was net benoemd tot notaris toen de tarieven werden vrijgeven. Ik vond dat wel spannend, want ik kon de gevolgen moeilijk overzien. Collega’s in de buurt gingen ineens een lager tarief rekenen. Wij waren niet gewend offertes af te geven. Dat was lastig. Na de vrije tarieven werd de vrije vestiging ingevoerd. Daardoor is de concurrentie toegenomen. Ons kantoor bestaat 25 jaar. De praktijk werd destijds dusdanig divers en ingewikkeld, dat je als eenmanskantoor geen overlevingskans had. Daarom zijn we samengegaan met een ander kantoor voor de agrarische praktijk en met een stadskantoor om de projectontwikkeling te bedienen.
Daarna kwam de vrije vestiging. Dat heeft de toegang tot de notaris verbeterd, omdat meer concurrentie op sommige gebieden tot lagere tarieven heeft geleid. Maar daartegenover staat dat de tarieven voor personen- en familierecht meer dan verdubbeld zijn. Vroeger had je de ‘cross-subsidiëring’: met registergoed werd een goede boterham verdiend en testamenten deed je er een beetje bij. Maar toen de tarieven op onroerend goedgebied naar beneden gingen, moesten we een ondernemersmodel vinden om toch de broek te kunnen ophouden. De tariefstructuur is anders geworden. De tarieven voor personen- en familierecht zijn veel meer marktconform geworden. Het kantoor is hierdoor wel meer in evenwicht gekomen. Maar dat heeft meer te maken met de vrije tarieven dan met de vrije vestiging.
Hier op het platteland is er geen enkel kantoor door vrije vestiging bijgekomen. Ik kan me voorstellen dat in een stad met vier, vijf kantoren een nieuwe notaris kan leiden tot heftige concurrentie en wellicht lagere tarieven. Maar ik maak me weleens zorgen dat door de toenemende concurrentie en de werk- en prijsdruk bepaalde werkzaamheden minder zorgvuldig worden uitgevoerd dan in het verleden. Dus ik denk dat de kwaliteit geleden heeft onder de vrije vestiging en de vrije tarieven.'
Matthijs Laumans, notaris bij Hoge Van Gerven Notarissen, Nijmegen
'Het beleid van vrije vestiging en marktwerking komt uit Europa. Nederland heeft dat volledig gevolgd, meer dan in andere landen. Dus in Europees perspectief zou je kunnen zeggen dat de toegang tot het notariaat hier wellicht is verbeterd. Maar of de notaris nu beter gevonden kan worden? Ons kantoor is sowieso zeer laagdrempelig en toegankelijk.
Het effect van de vrije tarieven was pas enkele jaren na 1999 merkbaar. Dat heeft te maken met het type mens van de notaris. Die is in het algemeen niet money driven. Door angst geregeerd werd er op prijs geconcurreerd, met prijsverlagingen voor de consument als gevolg. Maar na 25 jaar zijn notarissen door schade en schande wijs geworden en hebben ze hun tarieven weer redelijk op orde.
Het ondernemerschap was de notaris niet met de paplepel ingegeven. We zaten in een spagaat: duizend-en-een regeltjes over wat allemaal niet mag, tegelijk moeten we een ‘marktkoopman’ zijn die zijn eigen broek ophoudt. Het was helemaal niet verkeerd geweest als de overheid bemoeienis had gehouden met de tarieven. Ik vind het nog steeds gek dat ik me als notaris, een openbaar ambtenaar benoemd door de Kroon, een groot deel van de tijd moet bezighouden met tarieven. Inmiddels weten we echter niet beter.
In het Nijmeegse zijn de effecten van de vrije vestiging wel meegevallen: het aantal kantoren is in al die jaren stabiel gebleven. Voor iedere cliënt is er wel een kantoor te vinden, ieder met zijn USP’s. Ik denk dat de cliënten altijd al goed toegang hebben gehad tot de notaris. Maar omdat de tarieven in het familierecht zijn verhoogd, is de toegang niet vergroot voor mensen die het niet zo eenvoudig kunnen betalen. Wij willen graag maatschappelijk betrokken zijn en proberen ook voor cliënten met een kleine portemonnee onze diensten betaalbaar te maken. We hebben een sociaal hart.'
Sandra Spoon, kandidaat-notaris bij Notariskantoor Van Spreeuwel in Barendrecht
'Ik ben begonnen op 1 september 1999, in de maand dat ook het beleid van de vrije tarieven en de vrije vestiging werd ingevoerd. Die combinatie dwong notarissen om voor kwaliteit en service te gaan. Je moest je gaan onderscheiden en dat heeft de toegang tot de notaris zeker verbeterd: betere communicatiemiddelen, helder taalgebruik, betere bereikbaarheid, een goede website. Daar heeft de digitalisering een enorme boost aan gegeven. We zien nieuwe initiatieven en nieuwe vormen van notariaat, zoals de Dela NotarisService. Daar is niks mis mee. Mensen hebben behoefte aan informatie, die nu op verschillende manieren wordt aangeboden.
Of meer concurrentie heeft geleid tot kwaliteitsverhoging, is afhankelijk van het beleid van de betreffende kantoren. Er zijn kantoren die echt voor kwaliteit gaan en wat hogere tarieven rekenen, maar er zijn ook "dunne" kantoren die kiezen voor een uitgekleed pakket en lagere tarieven. Lastig is dat je dat als cliënt niet altijd kan beoordelen.
De vrije vestiging, vrije tarieven en digitalisering maken dat er de afgelopen 25 jaar enorm veel is veranderd. Als notaris word je gedwongen je te specialiseren, ook omdat er minder personeel is en je niet meer alles kunt aanbieden. Dus wij hebben keuzes gemaakt in wat we wel en niet doen. Door mijn specialisatie – met name cliënten met een kind met een verstandelijke beperking – krijg ik cliënten uit het hele land, niet alleen meer uit de regio. Dus wat dat betreft speelt de vrije vestiging geen rol meer.
Met het wegvallen van de "cross-subsidiëring" zijn de tarieven in de familiepraktijk wel gestegen. Het zijn soms behoorlijke nota's. Er zijn minder draagkrachtige cliënten die dat niet meer kunnen betalen. Dat is wel een issue. We hebben een betalingsregeling, maar het is soms wel wrang. We gaan echter niet meer onder de kostprijs werken. Daarom is het heel belangrijk om goed uit te leggen aan cliënten waar ze voor betalen.'