Erfbelasting is oneerlijk

Miranda van den Broek, notaris bij Van den Broek Notarissen

'In 1995, toen ik begon in het notariaat, had ik een nalatenschap van een alleenstaande agrariër die in de omgeving heel bekend was en honderd neven en nichten had. De executeur verkocht alles in een vrijwillige veiling. Het hele dorp zat in de zaal en iedereen rookte, dus het stond helemaal blauw. Ik weet het nog zo goed. Alle landbouwkavels inclusief de boerderij werden verkocht voor 2 miljoen gulden. Dat was destijds een klapper. De notaris naast mij zei: de helft gaat naar de Belastingdienst. De neven en nichten hadden amper een vrijstelling en het toptarief was toen 68 procent. Een paar maanden later maakte ik inderdaad een miljoen gulden over naar de Belastingdienst. Ik dacht: dit kan toch niet waar zijn? Maar ja, het geld voor de overheid moet ergens vandaan komen.
Vaak zit ik met cliënten aan tafel die de erfbelasting heel oneerlijk vinden. Ze zeggen: we hebben hier al drie keer belasting over betaald. Ze hebben eerst loonbelasting betaald en dan belasting in box 3. Dan gaat het naar het kind en betaalt het kind erfbelasting en daarna ook weer belasting in box 3. Dan leg ik uit dat de overheid jaarlijks 1,5 miljard euro erfbelasting ontvangt. Als je de erfbelasting afschaft, moet dat geld ergens anders vandaan komen als we alle voorzieningen willen houden. Zonder erfbelasting gaan andere belastingen omhoog, zeg ik dan.
Zelf heb ik veel moeite met langstlevende partners die geconfronteerd worden met een blauwe envelop, terwijl hun vermogen bestaat uit de overwaarde van het huis. Statistisch gezien zijn dat meestal vrouwen. Ze hebben het laagste pensioen, leven het langst en hebben vaak geen spaargeld om de belastingaanslag te betalen. Een algehele vrijstelling bij het eerste overlijden zit er niet in, maar het zou fijn zijn als je pas bij het tweede overlijden erfbelasting hoeft te betalen als het vermogen in stenen zit. Gelukkig is dat in een testament te regelen.'

Guido van der Brug, notaris bij Bolscher Brug Deijl Notarissen

'Op termijn wordt de erfbelasting noodzakelijker, omdat onze maatschappij vergrijst. Er zijn steeds minder mensen die werken, dus er komt steeds minder loonbelasting binnen. Veel mensen stellen dat over het geld al een paar keer belasting betaald is. Dat kan wel zo zijn, maar niet door degene die het ontvangt. Bovendien, als ik op kantoor kijk naar de erfenissen die openvallen, dan is meer dan de helft – en vaak meer dan tweederde – afkomstig van de waardestijging van het huis. Daar is helemaal geen belasting over betaald. En als je uitrekent wat een kind betaalt over een erfenis van een paar ton, dan is dat minder dan 20 procent. Als je voor datzelfde bedrag moet werken, betaal je veel meer belasting. Dat verschil blijft onbelicht.
Wellicht moeten er wel hogere vrijstellingen komen, zodat relatief kleine erfenissen onbelast blijven. Bij echtparen met kinderen die geen testament hebben en waar vrijwel het hele vermogen bestaat uit de overwaarde van het huis, vind ik het ook een probleem dat bij het eerste overlijden vaak erfbelasting betaald moet worden. Mensen schrikken van de aanslag erfbelasting en raken soms in de problemen. Ik steek er veel energie in om daar bekendheid aan te geven, met columns en lezingen. Ik attendeer ze dan op het opvullegaat, waarmee je de verdeling van de erfenis over de erfgenamen kunt aanpassen. Er heerst ook veel onvrede bij alleenstaanden die een broer of vriend willen laten erven en dan te maken krijgt met lage vrijstellingen en hoge tarieven. Daaraan zie je dat de maatschappij sterk gericht is op partners en gezinnen. Misschien is het een idee om iedereen één partnervrijstelling te geven: je ‘vrijgestelde erfgenaam’.'

Dick Timmer, universitair docent politieke filosofie en ethiek aan de Universiteit van Dortmund

'Vroege liberalen zoals Adam Smith en John Stuart Mill – de eerste voorvechters van de vrije markt en het private eigendom, wat we later kapitalisme gingen noemen – vonden erfbelasting de rechtvaardigste belasting. Het gaat namelijk om vermogen waarvoor niet gewerkt is. Het hangt niet samen met ondernemersgeest of eigen verdienste. Je hoeft alleen maar in het juiste gezin geboren te worden. Zij zeiden: als je voor vrijheid bent en liberaal, dan ben je juist vóór erfbelasting.
Het idee dat je niet dubbel zou mogen betalen, berust op een misvatting van wat belasting precies is. We betalen namelijk continu vaker belasting: eerst inkomstenbelasting en dan btw en soms accijns. Dat is hoe het economische verkeer werkt. Veel belangrijker is hoeveel belasting mensen betalen onderaan de streep. Je kunt niet zeggen dat 90 procent belasting prima is, maar twee keer 1 procent niet, omdat je dan dubbel betaalt. Het gaat erom dat iedereen een eerlijk deel bijdraagt. Over wat een eerlijk deel is, bestaan verschillende opvattingen. Daar gaat mijn werk over. Maar vaststaat dat de lasten nu niet eerlijk verdeeld worden.
Grote erfenissen houden grote vermogensongelijkheid in stand. De hoeveelheid geld die mensen hebben, maakt een groot verschil voor de toegang tot waardevolle middelen, zoals onderwijs, gezondheidszorg en een woning. En in de Verenigde Staten zie je dat je met kapitaal ook politieke macht en invloed koopt. Dit staat op gespannen voet met het idee dat mensen gelijk zijn, zoals in mensenrechtenverdragen en de Grondwet staat. Persoonlijk ben ik er voorstander van dat iedereen in zijn leven één grote vrijstelling krijgt, bijvoorbeeld 2 ton, en daarboven substantieel erfbelasting betaalt.'