Schijnzelfstandigheid: hoe vermijd je gedoe?

Toen kandidaat-notaris Kees-Jan van der Zijden in 2007 begon als zzp’er, had hij tientallen freelance collega’s. Inmiddels zijn dat er honderden. Van der Zijden: 'Door de kredietcrisis van 2008 en het instorten van de huizenmarkt verloor 25 procent van de kandidaat-notarissen hun baan. Velen vertrokken naar banken, gemeenten of de Belastingdienst en keerden niet meer terug. Tegelijkertijd stokte de instroom van nieuwe studenten notarieel recht, want die studie werd natuurlijk minder populair. Het gevolg: jaren later kampt het notariaat nog steeds met een tekort aan kandidaten.'
Tegelijkertijd is het vak sterk vervrouwelijkt. Vrouwen werken in Nederland vaker dan mannen parttime, wat velen ervan weerhoudt notaris te worden. 'Maar ook los daarvan hebben steeds minder mensen trek in dat echte ondernemerschap. Daar ben ik zelf ook een voorbeeld van', merkt Van der Zijden op. Het resultaat van dit alles is een groot tekort aan (kandidaat-)notarissen. 'Een kleine kink in de kabel van een notariskantoor leidt daardoor meteen tot een acuut probleem.'

Weinig binding

Dit alles heeft de vraag naar zzp’ers de afgelopen jaren flink vergroot. Gaat dat veranderen nu de Belastingdienst de Wet Deregulering Beoordeling Arbeidsrelaties (DBA) strenger gaat handhaven? Notaris Bart Jongenelen van het grote Brabantse kantoor MarkVliet Notarissen denkt van wel. Hij werkte de afgelopen jaren met vijf freelance kandidaat-notarissen die vooral via uitstaande vacatures binnenkwamen. Twee daarvan zijn inmiddels bij het kantoor in vaste dienst. De laatst overgebleven freelancer werkt alleen nog op projectbasis.
Op de website van de Belastingdienst testte Jongenelen vorig jaar namelijk alvast of de laatste zzp’er binnen het zelfstandigenplaatje viel. Het antwoord daarop was nee. 'Als je meer dan zeven van de tien vragen bevestigend beantwoordt, is er sowieso sprake van schijnzelfstandigheid. Nou, daar kwamen we dik overheen. Onze advocaat arbeidsrecht bevestigde toen dat we niet voldeden aan de regels.' De laatst overgebleven zzp’er komt uitsluitend op projectbasis terug en vindt dat ‘prima,’ vertelt de notaris. 'Hij wil er ook geen gedonder mee hebben.'
Ook Jongenelen vindt het goed zo. Hij mist bij zzp’ers de binding met het kantoor. 'Ze doen hun werk, trekken om vijf uur de deur dicht en hebben daarna eigenlijk geen bemoeienis meer met de dossiers.' De notaris vertelt dat een zzp-overeenkomst soms de enige manier was om mensen binnen te halen. Hij hoopt dat daar nu verandering in komt. 'Het zou logisch zijn als freelance kandidaat-notarissen vanwege die verscherpte handhaving nu toch vaker voor een vast dienstverband gaan kiezen.'

Extra vakantiedag

Notaris Joep Eijck uit Landgraaf laat een heel ander geluid horen. Hij is zo blij met zijn zzp-collega dat hij overweegt na zijn pensioen zelf als zzp’er aan de slag te gaan. Twee dagen per week ondersteunt een oud-notaris hem op zijn eenmanskantoor met waarnemen en passeren. Dat gaat al drie jaar goed. 'Onze zzp’er kan op ieder moment zeggen: ik stop ermee of ik ga iets anders doen. En ik kan op mijn beurt ook zeggen: op dit moment heb ik niemand nodig. Die flexibiliteit aan beide kanten bevalt me.' Van schijnzelfstandigheid is op zijn kantoor geen sprake, zegt Eijck. 'Een kandidaat-notaris passeert per definitie zelfstandig een akte en draagt daarvoor zelf de verantwoordelijkheid. Bovendien werkt onze zzp’er voor meerdere opdrachtgevers en heeft hij een eigen beroepsaansprakelijkheids- en arbeidsongeschiktheidsverzekering. Hij voldoet aan de regels.'
Eijcks zzp-collega doet met plezier zijn werk zonder de vroegere verantwoordelijkheid van een eigen kantoor. Voor Eijck is dat ideaal, aangezien hij grote moeite heeft om een vaste kandidaat-notaris en opvolger te vinden. 'Een zzp’er inhuren is duur, dat wel. Maar dat is het me waard, want het verbetert de kwaliteit van mijn werk. Zonder de ondersteuning van mijn zzp-collega kwam ik nauwelijks toe aan de inhoudelijke kant van dossiers. En ik zal niet ontkennen dat ik nu ook weleens een extra dag vakantie neem.'

Vaste dienst

Veel freelancers gaan uiteindelijk bij een opdrachtgever in vaste dienst. Dan is het freelancen meer een manier om kennis met elkaar te maken. Zzp’er Dorothé Bongaerts-Stubbé raadt die methode herintreders en kandidaten in spe van harte aan. 'Na drie maanden aftasten weet je prima hoe de sfeer is op kantoor en of je wel of niet voor een vast contract wil gaan. En laten we eerlijk zijn: gezien het enorme personeelstekort ontstaan er vaak goede kansen om te blijven.'
Bongaerts-Stubbé ziet dat bij zichzelf niet gebeuren, tenzij ze via die weg notaris wordt. Zelfstandig werken bevalt haar namelijk zo goed dat ze nooit meer in loondienst wil. 'Of ik breid mijn bedrijf uit, of ik sluit me als partner aan bij een notariskantoor.' Als zij net zo snel notaris had kunnen worden als haar man advocaat werd, dan had ze nu op de stoel van de notaris gezeten. 'Maar binnen de ouderwetse structuren van het notariaat is de weg daarheen een stuk langer en ingewikkelder.' Bongaerts-Stubbé begon haar loopbaan als kandidaat-notaris bij De Brauw Blackstone Westbroek en rolde daar later de HR-afdeling in. Vier jaar geleden besloot ze zelfstandig te gaan coachen, trainen en interim-managen. Al snel volgden op vijf verschillende notariskantoren interim-klussen als kandidaat-notaris.

Argwaan

Freelancen op notariskantoren die erg strikt de DBA-regels naleven is minder plezierig, vertelt Bongaerts-Stubbé. Zo nodigen sommige werkgevers hun freelancers voor de zekerheid maar liever niet meer uit voor groepsuitjes buiten kantoor. 'Ik werk het liefst voor inclusieve en betrokken kantoren, omdat mijn werk daar behalve leuker ook beter van wordt.'
Verder heeft de volledige handhaving van de Wet DBA voor Bongaerts-Stubbé persoonlijk geen gevolgen. 'Mijn portfolio is divers, ik run mijn eigen bedrijf en ben dus duidelijk geen verkapt werknemer.' Wel merkt ze dat anderen er zenuwachtig van worden en dat grotere plaatje baart haar wél zorgen. 'Een voormalig opdrachtgever bijvoorbeeld heeft alle interim-contracten opgezegd; dat kantoor durft niet meer. Het tekort aan handjes in het notariaat zal op deze manier alleen maar nog groter worden.'
Terwijl Bongaerts-Stubbé een mogelijke toekomst als notaris openhoudt, kiest de door de wol geverfde zzp'er Van der Zijden definitief voor het zzp-bestaan. 'Als zzp'er kom je relatief vaak bij notariskantoren waar een probleem speelt. Daardoor zie je vooral de stressvolle kant van het ondernemerschap. Ik dacht steeds vaker: wil ik die ballast nou echt?' De status van een notaris heeft voor hem geen meerwaarde, vertelt hij. 'Ik houd meer van vrijheid, afwisseling en het oplossen van vakinhoudelijk puzzeltjes nét buiten mijn comfortzone.'

Rood of blauw mapje

Van der Zijden werkt inmiddels achttien jaar als zelfstandige in het notariaat. Toen hij na zes jaar als kandidaat-notaris bij een allround kantoor in Rijnsburg op een kruispunt belandde in zijn carrière, besloot hij als zzp'er een tijdje bij verschillende kantoren in de keuken te kijken. Zijn eerste freelance opdracht was op de Zuidas, op de afdeling Corporate. 'Ik fladder zelden van opdrachtgever naar opdrachtgever.'

Voor sommige klanten blijft hij jarenlang een flexibel, maar trouw onderdeel van de organisatie. Eén klant heeft hij zelfs twaalf jaar lang af en aan bediend. Dat bevalt hem, omdat de wisseling van opdrachtgevers volgens hem niet altijd even makkelijk. Veel mensen onderschatten hoe flexibel je moet zijn als zzp'er, zegt hij. 'Je bent net ingewerkt en gaat alweer naar de volgende. Alleen al het onthouden van de namen van je nieuwe tijdelijke collega's kan uitdagend zijn, net als triviale zaken: op het ene kantoor moet een dossier bijvoorbeeld in een rood mapje, op het andere kantoor in een blauw mapje.'
Die flexibiliteit gaat bij Van der Zijden nog een paar stappen verder. In 2013 vroeg de kamer voor het notariaat hem een zware waarneming te doen voor een geschorste notaris. Die taak nam hij vervolgens vaker op zich, bijvoorbeeld bij een notaris met een bewaringstekort. 'Zijn kantoor ging failliet en alle essentiële voorzieningen werden stopgezet. Dat zorgde voor grote chaos en paniek onder de cliënten.' De laatste paar zware waarnemingen deed Van der Zijden samen met andere freelance collega's, vaak in samenspraak met de KNB en met hulp van het Kwaliteitsfonds. Maar ondanks die steun blijven deze specifieke opdrachten een ‘risicovolle tak van sport', aldus Van der Zijden. 'Cliënten gaan in zo'n situatie namelijk makkelijker over tot een aansprakelijkheidstelling of klacht. Voor hen ben je toch het gezicht van zo'n omgevallen notariskantoor. Het is niet leuk om je tegen een klacht te moeten verdedigen, al is mij vervolgens gelukkig nooit een maatregel opgelegd.'

Risico's

Let op, waarschuwt Van der Zijden: ook freelancers die geen zware waarnemingen doen, lopen risico's. 'Het is gevaarlijk om voor een notaris te werken die zijn zaken niet op orde heeft. Als je een akte passeert, sta je op de schouders van alle mensen die het voorbereidende werk hebben gedaan. Het is een illusie om te denken dat je al hun stappen volledig kunt controleren. Claims of klachten wil je vermijden, dus moet je echt vertrouwen hebben in een organisatie voordat je aan een opdracht begint.'

De strengere handhaving van de Wet DBA behoort voor Van der Zijden gelukkig niet tot de  red flags. 'Daar maak ik me geen zorgen om. Mijn uurtarief zit ruimschoots boven de grens van 33 euro per uur waaronder schijnzelfstandigheid wordt verondersteld, ik heb altijd meerdere opdrachtgevers tegelijk, vermijd vaste werkdagen en mijn tijdelijke opdrachtovereenkomsten zijn van beide kanten vrij opzegbaar. Bovendien is onze zelfstandigheid als (waarnemend) kandidaat-notaris is al ingebakken in de Wna.'