'Soms doen goede mensen de verkeerde dingen'
Mensen uit beroepsgroepen met status en aanzien, die geacht worden hoge ethische standaarden te hanteren en na te leven. Dit gaat bovendien vaak gepaard met tuchtrechtelijke handhaving van specifieke gedrags- en beroepsregels. En als het echt misgaat, geldt het strafrecht als uiterste redmiddel.
Hoe het heurt
'De meeste mensen deugen' is het veelgelezen en -geprezen boek van Rutger Bregman, historicus en auteur. Met die boektitel heeft hij wat mij betreft gelijk. Gelukkig maar, want er is al veel te veel ellende in de wereld. Van notabelen mag zeker worden verwacht dat zij deugen. 'Hoe het heurt' is hun tijdens hun beroepsopleiding stevig ingeprent. Maar soms gaat het toch goed mis.
Dan is een accountant bijvoorbeeld niet onafhankelijk en onpartijdig, maar dient enkel de belangen van zijn cliënt zonder oog te hebben voor die van andere belanghebbenden. Dan handelt een advocaat als de consigliere die we kennen uit de Godfatherfilms. Dan zeilt een belastingadviseur te scherp aan de wind en adviseert niet over belastingontwijking, maar gaat het om belastingontduiking. Of dan moet een sjoemelnotaris door de tuchtrechter tot de orde worden geroepen.
Belastingschade
Voor een ander voorbeeld verwijs ik podcastliefhebbers graag naar de serie 'Fiscalist van de sterren' van Het Financieele Dagblad. Deze podcast neemt u mee naar de glitter en glamour van dj's en modellen die de wereld over vliegen voor hun werk op de meest exotische plaatsen. Werk waarmee zij miljoenen verdienen. Maar in welk land moeten zij over hun verdiensten belasting betalen? Op welke wijze kan zo min mogelijk belasting worden betaald? Welke fiscale constructies zijn daarvoor het meest geschikt?
Zulke vragen zijn een kolfje naar de hand van fiscalist Frank B., beter bekend als de 'fiscalist van de sterren'. Hij zocht echter de grenzen van de wet niet op, maar overschreed deze. Hij tuigde een fiscale truststructuur op waarbij hij de naam 'Safe from harm' hanteerde. Die naam drukt treffend uit dat zijn cliënten tegen belastingschade 'moesten worden beschermd'. Maar het slot van liedje is dat de fiscalist zelf onderuitging, met gevangenisstraf en forse boetes tot gevolg.
Verleidingen
Muel Kaptein, hoogleraar bedrijfsethiek aan de Erasmus Universiteit en partner bij KPMG, schreef een lezenswaardig boek over ethiek op het werk. Hij behandelt hierin wetenschappelijke experimenten en aansprekende praktijkvoorbeelden. Zo schetst hij hoe professionals kunnen verdwalen 'in het doolhof van competitie'. Accountants, advocaten, belastingadviseurs en notarissen bevinden zich in zo'n doolhof: een competitieve omgeving, de wereld van het grote geld met verleidingen die soms moeilijk te weerstaan zijn. Het is een van de antwoorden op de vraag waarom goede mensen soms de verkeerde dingen doen – niet toevallig ook de titel van het boek van Kaptein.