'Waanzinnig interessant voor het notariaat'

In het nieuwe ondernemen gaat de maatschappij boven winstmaximalisatie. Daarbij horen bedrijfsmodellen die niet alleen oog hebben voor de belangen van de aandeelhouders, maar rekening houden met een brede groep stakeholders. In de relevante wetgeving is dezelfde beweging zichtbaar. Sinds 2022 bepaalt de Corporate Governance Code dat ondernemingsbesturen verantwoordelijk zijn voor duurzame waardecreatie op de lange termijn en dat zij de gevolgen van hun handelen voor mens en milieu moeten meewegen.
Ook in het ondernemingsrecht wordt de mogelijkheid van nieuwe organisatievormen onderzocht, in de vorm van de maatschappelijke bv (BVm) en de rentmeestervennootschap. Beide staan nog in de steigers. De initiatiefnota voor de BVm werd al in 2018 ingediend, maar er wordt nog steeds gesleuteld aan deze variant van de bv met extra eisen op het gebied van de maatschappelijke impact. Van recenter datum is de rentmeestervennootschap. In 2024 heeft de Tweede Kamer een motie aangenomen om deze mogelijkheid als rechtsvorm te onderzoeken.

Gereedschapskist

Het leeft enorm, merkt Swaen van Koningsbruggen, kandidaat-notaris bij Stibbe. 'Steward ownership is een begrip dat veel in het nieuws komt. Dat is een eigendoms- en governancestructuur waarbij het economische eigendom en de zeggenschap over een onderneming van elkaar worden gescheiden. De stewards hebben de zeggenschap over de onderneming en kunnen zo de missie bewaken. De investeerders krijgen eventueel een beperkte winstuitkering. Ons kantoor richt zich vooral op grotere bedrijven. Vaak zijn deze al met MVO-initiatieven bezig.'
Een steward ownership-structuur kan op meerdere manieren worden bereikt, legt ze uit. 'Door middel van een gouden aandeel, geneutraliseerd kapitaal of een beheerstichting. Je kunt ook kiezen voor een juridische structuur waarbij het maatschappelijke doel wordt beschermd via de uitgifte van een prioriteitsaandeel met goedkeurings- en initiatiefrechten. Je kan gebruikmaken van een structuur met stemrechtloze en winstrechtloze aandelen of juist van certificering van aandelen via een stichting administratiekantoor. En in de statuten kan het maatschappelijke doel worden beschermd, zodat een eenmaal opgebouwde structuur niet weer makkelijk is af te breken. Hierover adviseren is leuk. Het is een kwestie van thuis zijn in het vennootschapsrecht en je gereedschapskist op orde hebben.' 

Ondernemingen met een maatschappelijke missie kunnen ook kiezen voor een keurmerk of code. 'Zij kunnen zich bijvoorbeeld laten certificeren tot B Corp. Daarvoor moeten ze in statuten en beleid voldoen aan vereisten die zijn opgesteld door B Lab, een bedrijf zonder winstoogmerk uit Amerika dat de B Corp-certificering uitvoert. Een andere optie is het lidmaatschap van Social Enterprise NL, een netwerk van sociale ondernemingen. Certificering vereist minder wijzigingen in je statuten, maar vaak wel een periodieke hercertificering, die gepaard gaat met een nieuwe toetsing.'
Van Koningsbruggen heeft geen voorkeur voor een BVm of rentmeestervennootschap. Ze juicht beide wettelijke initiatieven toe. 'Voor iedere optie is wat te zeggen. De BVm geeft meer erkenning en herkenning. De rentmeestervennootschap maakt het waarschijnlijk makkelijker een steward ownership-structuur in te richten. In de praktijk wordt nu nog vaak een besloten vennootschap gecombineerd met een stichting om de zeggenschap van de stewards te borgen. In het voorstel nemen stewards zitting in een apart orgaan, de raad van rentmeesters. Dat kan werk schelen, maar het zal geen plug and play worden. Gelukkig niet.'

Huilend aan tafel   

Het geeft veel voldoening om de juiste oplossing te vinden, beaamt Casper Jones, oud-notaris en ambassadeur van het We Are Stewards platform. De eerste kennismaking met een klant die een steward ownership-structuur wilde, staat hem nog helder voor de geest. 'Als notaris zit je normaal aan het einde van het traject. Nu was ik vanaf dag een betrokken. Je bent vooral aan het luisteren. Spelregels moeten worden verwoord in statuten. Bij sommige klanten begint het met een gerichte vraag, maar je kan als notaris ook het initiatief nemen en ze er proactief op wijzen. Voor bijvoorbeeld bedrijfsopvolging is het een interessante optie. Ik heb overnames gedaan waarbij een DGA zijn familiebedrijf voor veel geld aan een private equity-partij verkocht, om daar later spijt van te krijgen. Ik heb ze soms huilend aan mijn tafel gehad. Met steward ownership borg je de toekomst. Je maakt het bedrijf onverkoopbaar en voorkomt dat het later een speelbal wordt van partijen die er alleen zoveel mogelijk geld uit willen slepen. Het missiegedreven Ben & Jerry’s heeft bijvoorbeeld nu last van Unilever als aandeelhouder. Dat was voorkomen als ze steward owned zouden zijn.'

Jones is vooral enthousiast over de optie van een rentmeestervennootschap. De BVm past volgens hem minder goed bij het steward ownership-model. 'Om in aanmerking te komen voor de BVm, moet je een maatschappelijk doel nastreven. Dat is bij steward owned bedrijven niet altijd het geval.  Bierbrouwer Carlsberg deed het honderd jaar geleden al om de continuïteit en werkgelegenheid te waarborgen. Je kunt zo’n missie heel goed beschermen met een onafhankelijke stichting die een gouden aandeel houdt, maar het kost wel veel werk. De rentmeestervennootschap maakt dat eenvoudiger. Het zou ook de bewustwording een boost geven. Betekenis en zingeving worden steeds belangrijker. Je vergroot je maatschappelijke impact. Als je dat kan bieden, loop je voorop.'

Aanpassingen Boek 2

Heeft de BVm nog wel bestaansrecht als de rentmeestervennootschap er komt? Laurens Kelterman, notaris bij N/P notarial partners en voorzitter van de Vereniging van Ondernemingsrecht specialisten Notariaat (VON), denkt van wel. Hij maakt deel uit van een informele klankbordgroep die met juristen van het ministerie van Economische Zaken spart om ervoor te zorgen dat er een wetsvoorstel voor de BVm komt. 'Bedrijven willen een wettelijke erkenning van hun maatschappelijke doel. Daarvoor is de rentmeestervennootschap niet bedoeld. Dat gaat vooral over het scheiden van zeggenschap en kapitaal. Het zijn twee verschillende voorstellen waar in beide gevallen vraag naar is. Wel denk ik dat de behoefte aan BVm-wetgeving groter is. Als maatschappij zijn we steeds minder gecharmeerd van ondernemingen die alleen maar winst nastreven. We hechten veel meer aan waardecreatie in brede zin. De BVm-wetgeving stelt ondernemingen in staat dat naar buiten kenbaar te maken.'
Kelterman vraagt zich af een nieuwe ondernemingsvorm nodig is voor een steward ownership-structuur. 'Dat zou ook mogelijk moeten zijn met enkele aanpassingen van Boek 2 BW. Je kan aan een structuur denken waarbij de aandelen worden gehouden door de stewards en winstbewijzen worden uitgegeven aan partijen die financieel verbonden zijn aan de onderneming. Dan hoef je geen nieuwe wetgeving op te tuigen.'

Anders dan een rentmeestervennootschap heeft de BVm geen duidelijk scheiding tussen zeggenschap en financieel belang. Het maatschappelijk doel bij het bestemmen van de winst staat weliswaar voorop, maar er is geen verbod om winst uit te keren aan aandeelhouders. Ontstaat daardoor niet het risico op greenwashing? Integendeel, vindt Kelterman. 'Bij een BVm ben je gebonden aan het maatschappelijke doel. Het bestuur mag geen besluit tot uitkering aan de aandeelhouders voorleggen als dat niet strookt met het maatschappelijke doel. Dat wordt vastgelegd in de statuten. Voor zowel steward ownership als de BVm geldt dat het juridisch technische puzzeltjes zijn met maatschappelijke relevantie. Er komt zoveel bij kijken: van het doel inkleden, het regelen van het handelen van de organen van de vennootschap tot het beperken van de mogelijkheid tot winstuitkering. Of je het nu over de BVm hebt of de rentmeestervennootschap, beide ontwikkelingen zijn waanzinnig interessant voor het notariaat.'

Zoek de verschillen

De rentmeestervennootschap is een nieuwe rechtsvorm voor ondernemingen met een steward ownership-structuur. In de rentmeestervennootschap ligt de zeggenschap bij een raad van rentmeesters. Zij moeten handelen in lijn met de missie en hebben geen financieel belang bij de onderneming. De aandeelhouders kunnen niet bepalen of er winst aan hen wordt uitgekeerd. De winst is bedoeld voor de ondersteuning van de missie van de onderneming. 

De maatschappelijke BV (BVm) is geen nieuwe rechtsvorm; het is een bv die aan een aantal aanvullende voorwaarden moet voldoen. De doelomschrijving van de BVm is grotendeels gelijk aan die van een ANBI. De beoordeling of een BV tot de BVm-status wordt toegelaten, is aan de notaris. In de statuten van een BVm moet het maatschappelijke doel worden omschreven en de werkzaamheden die worden verricht om dat doel te realiseren.