‘Geloof zit niet in de stenen, maar in de kracht van de gemeenschap’

'Kerkelijk recht is het geheel aan regels die kerkgenootschappen hebben vastgesteld op grond van religieuze overtuigingen', vertelt Miranda Heemskerk. Voor haar op tafel ligt een kloek boek, gebonden in grijs linnen met gouden letters: "Codex Iuris Canonici" ofwel: "Wetboek van Canoniek recht". Het is een Latijns-Nederlandse uitgave in opdracht van de Belgische en de Nederlandse bisschoppenconferentie. 'Hier staat alles in. Veel regels zijn alleen voor geestelijken bestemd. Bijvoorbeeld over huwelijken: wanneer kan een huwelijk gesloten worden en wat maakt een huwelijk ongeldig? Als notaris heb ik vooral te maken met het kerkelijke rechtspersonenrecht.'

Paus

'Een kerkelijke instelling is een rechtspersoon met bijzondere regels', zegt Heemskerk, die veel werkt voor kerkelijke instellingen in het bisdom Rotterdam. 'Net als een stichting wordt een kerkelijke instelling bijvoorbeeld bij de Kamer van Koophandel ingeschreven, maar anders dan bij een stichting zijn de bestuurders daar niet zichtbaar. En de kerk kent een hiërarchie. Voor zakelijke beslissingen is toestemming van hogerhand nodig; van de bisschop of de kardinaal. Als het om bepaalde goederen gaat, zoals heiligdommen of een kathedraal, is zelfs toestemming van de paus nodig. Die regels staan in het canonieke recht. Soms zijn er voorwaarden bij een verkoop, bijvoorbeeld dat een kerk geen horecabestemming mag krijgen.'

Heemskerk was eens betrokken bij een nalatenschap waarvan een deel naar het Vaticaan ging. Een ambassadeur van de paus kwam toen bij haar op kantoor. 'Een bijzondere man, die veel gereisd had en veel wist. Dichter bij de paus kom je niet, hoorde ik toen van het bisdom. Met het bisdom Rotterdam heb ik regelmatig contact, vooral met de algemeen econoom, zijn secretaresse en de secretaresse van de bisschop. Zij zijn de spil in de organisatie.' Andere notarissen die kerkelijk recht als specialisme hebben, kent ze niet. 'Ik werk incidenteel ook voor het bisdom Haarlem en het bisdom Breda. Alleen voor katholieke instellingen dus, maar hetzelfde kerkelijk recht geldt ook in de Anglicaanse en orthodoxe kerk. Andere kerken, zoals de protestantse, hebben eigen regels.'

Dorp

Het kerkelijk recht kwam min of meer toevallig op haar pad. In 2003, toen de in Voorhout geboren en getogen Heemskerk in Leiden studeerde, organiseerde haar voorganger een open dag ter gelegenheid van de vestiging van zijn kantoor in de pastorie. Zij kon meteen beginnen als werkstudent voor een dag in de week. Na haar afstuderen werd zij kandidaat-notaris en in 2017 nam zij het kantoor over. Het bisdom Rotterdam was toen al cliënt en Heemskerk werkte al mee in de kerkelijk rechtpraktijk. 'De algemeen econoom van het bisdom komt uit Voorhout. Zo is het gekomen. Of het relevant was dat ik een katholieke achtergrond heb, weet ik eigenlijk niet. Ik zit in het parochiebestuur van de kerk. Men zal wel van mijn achtergrond geweten hebben, want we kennen elkaar hier. Het is een dorp, hè.'

Dat het notariskantoor de pastorie kon huren, komt doordat veel kerken geen fulltime pastoor meer hebben. Nu bedient de pastoor meerdere parochiekerken. Sommige kerken sluiten. 'Als een kerk sluit, komt er vaak een andere ontmoetingsruimte. Want geloof zit niet in de stenen, maar in de kracht van de gemeenschap. Die geeft verbinding.'

Voetstuk

Een bijzonder moment was de overdracht van een kerk van de parochie aan het bisdom. 'Daar hoeft de bisschop niet zelf voor te komen, maar dat deed hij wel. Onverwacht. Dat maakte grote indruk op de parochianen en het parochiebestuur, ze voelden zich zeer vereerd dat hij er was. Geestelijk leiders zoals bisschoppen en kardinalen staan echt op een voetstuk. Dat merkte ik ook toen een kardinaal bij mij zijn testament kwam opstellen. Om zijn identiteit vast te stellen, had ik zijn paspoort nodig. Dat moest echt even worden opgezocht, hoorde ik van zijn secretariaat. Toen hoorde ik ook dat hem nooit om een paspoort wordt gevraagd, ook niet als hij naar Rome vliegt. Gelukkig was het paspoort er. Ik vond het een bijzondere ervaring om met de kardinaal aan tafel te zitten.'

Behalve voor de kardinaal maakt Heemskerk testamenten voor pastoors, pastors, nonnen en andere geestelijken. Het verschil tussen een pastoor en een pastor: een pastor heeft geen priesteropleiding gevolgd en kan wel een dienst leiden, maar geen heilige mis. 'Pastoors die met pensioen gaan, worden verzorgd door het bisdom. Niet alleen financieel, maar ook met praktische zaken zoals bemiddeling bij thuiszorg of hulp bij administratie, als daar behoefte aan is. Om die reden denken pastoors soms dat hun nalatenschap automatisch naar de kerk gaat. Maar dat is niet zo. Een testament is verstandig, juist omdat er geen kinderen zijn.'

Een paar jaar geleden heeft ze samen met een juridisch adviseur alle kerkelijke instellingen in het bisdom Rotterdam in kaart gebracht en de statuten van alle instellingen gemoderniseerd. Het zijn er tientallen: parochies, kerken, kloosters, congregaties en andere instellingen. 'Congregaties zijn geen kloosters, maar woongemeenschappen van zusters, oud-pastoors, pastors en mensen die zendingswerk hebben gedaan of op zeevaartschepen hebben gewerkt. Bijzondere mensen.

Uit de hand

Het kerkelijk recht maakt gemiddeld zo’n 10 á 15 procent van de praktijk uit. Daarnaast heeft Heemskerk een algemene praktijk met vooral familierecht. 'Elke maand schrijf ik een stukje in De Teylinger, een blad voor Warmond, Sassenheim en Voorhout die samen de gemeente Teylingen vormen. Ik wil mensen er graag bewust van maken dat je sommige dingen beter goed kunt regelen. Regelmatig kom ik financieel misbruik van ouderen tegen. Dat gaat mij aan het hart. We hebben een lokale alliantie opgericht met allerlei instanties die daarmee te maken hebben, zoals gemeente, banken, politie, zorg en Veilig Thuis. Misbruik van ouderen wordt lang niet altijd herkend. Na afloop van een lezing die ik samen met een bewindvoerder gaf, sprak ik een politieman. Hij had te maken met overlast door een verslaafde man die weer was komen wonen bij zijn ouders, inmiddels op leeftijd. Na onze lezing vroeg de politieman zich af: wie betaalt die verslaving eigenlijk? Wat gebeurt daar thuis? Uit onderzoek blijkt dat een op de twintig ouderen met misbruik te maken krijgt, een op de vijftig zelfs jaarlijks. En 85 procent van de slachtoffers kent de dader. Een vriendelijke buurvrouw die de pincode krijgt om boodschappen te doen… Het zijn situaties die volledig uit de hand kunnen lopen. Een levenstestament kan veel ellende voorkomen.'

Miranda Heemskerk (1979) is notaris bij Notariskantoor Voorhout, gevestigd in de voormalige pastorie van Voorhout. Zij is geboren en getogen in Voorhout en studeerde notarieel recht en Nederlands recht in Leiden. Heemskerk heeft een algemene praktijk met vooral familierecht en is daarnaast gespecialiseerd in kerkelijk recht. In haar vrije tijd heeft zij het druk met haar eigen paard en haar hond. Daarnaast doet zij veel vrijwilligerswerk, onder meer voor de Historische Kring Voorhout en voor lokale verenigingen. Ze is penningmeester bij een dierenambulance en organiseert activiteiten voor een rijvereniging.