'Voor mij als notaris was deze transactie een bijzondere ervaring'
Van de ene zijde is het net een pakhuis, de andere kant herbergt een herenhuis en het tussendeel lijkt op een synagoge: eigenlijk is het kerkje van Rozendaal een merkwaardig bouwwerk. Maar wel een met monumentale waarde. Het kerkgebouw zelf met zijn grotendeels authentieke kerkzaal en kansel is een rijksmonument, net als het Leichelorgel uit 1880 en de muurschildering, een fresco uit 1905 van Gerrit van der Hoef. “Voor de kerkgemeenschap heeft de kerk vooral grote religieuze en emotionele waarde”, zegt Hans Rexwinkel, voorzitter van het tweekoppige college van kerkrentmeesters van het Rozendaalse kerkgenootschap. “Mensen hebben hun kinderen hier gedoopt, zijn er getrouwd en hebben vanuit de kerk familieleden begraven. Het is een plek van viering, samenkomst en ontmoeting. Niet alleen voor de kerkgemeenschap, maar voor heel Rozendaal, een van de kleinste nog zelfstandige gemeenten van Nederland.”
Baron
De kerk dateert uit 1758 en werd gebouwd in opdracht van Lubbert Adolf baron Torck, bewoner van het nabijgelegen kasteel Rozendaal. In 1949 droeg een verre nazaat van de baron de kerk om niet over aan de protestantse gemeente. “Kijk”, wijst Rexwinkel naar een gleuf in de bakstenen muur onder de kerkklok. “Uitgesleten door het klokkentouw na tientallen jaren luiden.”
Al die tijd droegen de leden van de kerkgemeenschap met hun jaarlijkse bijdrage bij aan het onderhoud en beheer van het kerkgebouw. Een legertje vrijwilligers regelde de dagelijkse gang van zaken, zoals het onderhoud van de tuin en de verhuur voor bijeenkomsten en vergaderingen. Om extra inkomsten te genereren, werden twaalf jaar geleden drie huurappartementen gerealiseerd in het herenhuis aan de achterzijde, voorheen de predikantswoning. Het bleek niet genoeg. Voor de verouderende kerkgemeenschap zouden de beheer- en onderhoudskosten op den duur niet meer op te brengen te zijn.
Verkoop van het monumentale pand bleek onvermijdelijk, maar dan wel aan een partij met hart voor het gebouw. “En dus onder geen voorwaarde aan een projectontwikkelaar, die de kerk zou verbouwen tot appartementencomplex of erger”, zegt collega-kerkrentmeester Frits van der Togt.
Ensemble
Stichting Geldersch Landschap & Kasteelen was een voor de hand liggende koper, omdat zij zich inzet voor het behoud van cultureel erfgoed. Rentmeester Willem van Vliet had er meteen oren naar. “Wij bezitten meerdere kastelen in Gelderland en hebben diverse historische panden in eigendom in Rozendaal, waaronder het kasteel. Met de aankoop van het kerkje, dat vroeger tot het kasteel behoorde, herstellen we een onderdeel van het historisch waardevolle ensemble van het landgoed.”
Het kerkgenootschap droeg het gebouw tegen een ‘marktconforme prijs’ over aan Geldersch Landschap & Kasteelen en verwierf het recht om nog zeker vijftien jaar van de kerk gebruik te maken. Over het voorstel van de stichting om de koopsom om te zetten in een lening die zij in vijftien jaarlijkse termijnen zou aflossen, moest intern nog wel even worden overlegd, maar het bleek uiteindelijk een perfecte oplossing. Rexwinkel: “Van die jaarlijkse betaling kunnen we de kerkdiensten de aankomende vijftien jaar bekostigen. Gezien de hoge gemiddelde leeftijd van onze leden zal tegen die tijd onze zelfstandige kerkelijke gemeente waarschijnlijk niet meer bestaan.”
Bullets
Het gaat te ver om te zeggen dat de overdracht voor notaris Anouk Bisseling een fluitje van een cent was. “Maar”, zegt ze, “het vergemakkelijkte de zaak wel dat de twee partijen een goede onderlinge verstandhouding hebben en bulletsgewijs hun afspraken op papier hadden gezet.” Bisseling fungeert al jaren zo’n beetje als de huisnotaris van Geldersch Landschap & Kasteelen. Toch moest nog van alles juridisch waterdicht worden vastgelegd, onder meer over de jaarlijkse betalingen, het gebruik van het gebouw en de verhuur aan derden, onderhoud, beheer en de omgang met de drie huurappartementen in het voormalige predikantenhuis. Bisseling: “Jammer genoeg is de vrijstelling voor de overdrachtsbelasting voor monumenten al een tijdje afgeschaft. Dat kostte de koper tienduizenden euro’s extra.”
De notaris is normaal gesproken vooral betrokken bij commerciële onroerendgoedtransacties. “Dan is de vertegenwoordiging van partijen relatief eenvoudig vast te stellen via de Kamer van Koophandel. Bij kerkgenootschappen ligt dat net even anders. Ook is vaak nog toestemming nodig van andere organen. In dit geval van het classicaal college voor de behandeling van beheerszaken van de landelijke protestantse kerk.”
Bisseling kreeg te maken met originele, handgeschreven akten. “De kerk is onderdeel van een Heerlijkheid en veel gronden zijn nooit of hooguit één keer in andere handen overgegaan. In de akten uit de tijd van de overdracht van het kasteel naar de kerkgemeenschap zijn allerlei bijzondere beperkingen vastgelegd. Achter de kerk mocht bijvoorbeeld geen krankzinnigentehuis worden gebouwd en er mocht ook geen gebruik worden gemaakt van de hoofdriolering. Voor mij als notaris was deze transactie een bijzondere ervaring. Ook omdat beide partijen een gezamenlijk belang hadden: de instandhouding van de monumentale kerk. Ze kwamen dan ook snel en gemakkelijk tot een akkoord.”